libretto według „Duello d’Amore e di Vendetta” Francesca Silvianiego
premiera w Teatro del Cocomero we Florencji, jesień 1707
Premierowa obsada
Rodrigo (sopran-kastrat) – Stefano Frilli
Esilena (sopran) – Anna Maria Cecchi, zwana La Beccarina
Giuliana (tenor) – Francesco Giuicciardi
Florinda (sopran) – Aurelia Marcello
Evanco (sopran) – Caterina Azzolina, zwana La Valentina
Fernando (alt-kastrat) – Giuseppe Perini
Akt I
Rodrigo, król Kastylii wysyła armię pod dowództwem Giuliana, aby podbić Aragonię, którą rządzi Evanco. Rodrigo, choć żonaty z Esileną, romansował z siostrą Giuliana, Florindą, a owocem tego romansu jest syn. Nie porzucił jednak swojej małżonki, wobec czego Florinda, wiedziona słusznym gniewem, namawia brata, aby porzucił króla i zawarł sojusz z Evankiem. Esilena jest gotowa oddać męża i koronę, jednak Rodrigo odrzuca jej poświęcenie, szukając jednak wstawiennictwa u Florindy.
Akt II
Giuliano zapewnia Evanca, że jeśli ów poślubi Florindę, pomoże mu w połączeniu obu królestw pod jego berłem. Florinda jest nieprzejednana w swym gniewie i żąda zamsty na królu. Jeden z dowódców Rodryga, Fernando, podstępem więzi Giuliana i przekazuje go Rorigowi. Ten, mając w ręku tak znaczącego więźnia, żąda od Evanca, by się poddał, a Florindę chce zesłać na wygnanie. Jednak wiedziona gniewem Florinda obejmuje dowództwo wojsk Evanca i rusza w bój. Evanco zabija Fernanda i jego wojska wkraczają do stolicy.
Akt III
Siły Evanca ścigają króla. Rodrigo i Esilena krywają się w świątyni Jowisza. Florinda marzy o własnoręcznym zabiciu niewiernego kochanka. Jednak na widok Esileny z dzieckiem Florindu i Rodryga w ramionach wszyscy przeżywają wstrząs. Florinda daruje Rodrygowi życie, Giuliano i Evanco porzucając myśl o zemście. Evanco odzyskuje tron Aragonii i ma poślubić Florindę. Rodrigo oddaje koronę synowi, a jego regentem ma zostać Giuliano. Rodrigo i Esilena odchodzą w pokoju.
opera seria w trzech aktach
muzyka Georg Friedrich Haendel
libretto Aaron Hill, Giacomo Rossi, na motywach poematu „Jerozolima wyzwolona” Torquata Tassa
premiera w Queen’s Theatre na Haymarket w Londynie, 24 lutego 1711 – wersja 1; w tym samym miejscu 6 kwietnia 1731 – wersja 2
Premierowa obsada
Goffredo (alt) – Francesca Panini-Boschi; 1717 – Antonio Bernacchi (alt-kastrat); 1731 – Annibale Pio-Fabbri (tenor)
Almirena (sopran) – Izabella Girardeau; 1731 – Anna Strada del Pò
Rinaldo (sopran-kastrat) – Niccolò Grimaldi, zwany Niccolini; 1731 – Francesco Bernardi, zwany Senesino (alt-kastrat)
Argente (bas) – Giuseppe Maria Boschi; 1717 – Gaetano Berenstadt (alt-kastrat); 1731 – Francesca Bertoli (alt)
Armida (sopran) – Elisabetta Pilotti-Schiavonetti; 1731 – Antonia Merighi (alt)
Mago cristiano (alt-kastrat) – Giuseppe Cassani; 1731 – Giovanni Commano (bas)
Aroldo (tenor) – Lawrence
Akt I
Dowódcą sił chrześcijańskich jest Goffredo (Godefroy de Bouillon). Namawia on Rinalda, walecznego rycerza, do udziału w zdobyciu Jerozolimy, obiecując w zamian rękę swej córki Almireny, którą Rinaldo kocha żarliwie i z wzajemnością (Commbatti da forte; Ogni indugio). Dowódca sił Saracenów Argente wyjednuje u Goffreda trzydniowy rozejm (Sibillar gli angui d’aletto). W tym czasie wzywa na pomoc swą kochankę, czarownicę Armidę (Vieni, o cara), która obiecuje wyeliminować Rinalda z walki, dzięki czemu chrześcijanie przegrają bitwę (Furie terribili; Molto voglio). Podczas miłosnej schadzki Rinalda i Almireny w ogrodzie (Augeletti che cantate; duet Scherzano sul tuo volto), Armida porywa dziewczynę. Rinaldo rozpacza (Cara sposa; Cor intrato), jednak podniesiony na duchu przez Goffreda, który obiecuje mu wsparcie chrześcijańskiego maga, poprzysięga zemstę (Venti, turbini).
Akt II
Zmierzając do siedziby maga, Goffredo i Rinaldo spotykają syreny. Urzeczony ich magicznym śpiewem (Il vostro maggio) i omamiony obietnicami Rinaldo wsiada do ich łodzi (Il tricerbero umilato), porzucając Goffreda (Mio cor, che mi sai dir?). Tymczasem w ogrodach Armidy Argente próbuje uwieść Almirenę (Lascia ch’io pianga). Armida, stając z rycerzem twarzą w twarz, nie jest w stanie go zabić, a wręcz przeciwnie, pała do niego gwałtowną namiętnością (duet Fermati!; No, crudel!). Przybiera postać Almireny, aby go uwieść, jednak Rinaldo nie daje się zwieść (Abbrugio, avampo e fermo; Ah, crudel!). Na wieść o zalotach Argente do Almireny Armida wybucha furią (Vo far guerra).
Akt III
Goffredo dociera do maga (Sinfonia) i otrzymuje od niego magiczną różdżkę (Andante, o forti), dzięki której on i jego oddziały mogą minąć straże czarownicy (Ritornello). Tymczasem Rinaldo pokonuje potwory Armidy i uwalnia ukochaną (E un incendio). Czarownica i Argente godzą się, by wydać bitwę wojskom chrześcijańskim (duet Al trionfo del nostro furore). Almirena jest szczęśliwa (Bel piacer), Rinaldo jest pewien zwycięstwa (Or la tomba). Dzięki obecności Rinalda Saraceni ponoszą klęskę (Battaglia). Wojska Saracenów ustępują, a Armida i Argente podporządkowują się chrześcijańskiemu władcy (chór Vinto è il sol).
Główni bohaterowie wydarzeń to król Tracji Farasmane i jego dzieci: córka Polissena, żona króla Armenii Tiridate, oraz syn Radamisto, który poślubił piękną Zenobię. Niestety, Tiridate gardzi swą małżonką i wybucha namiętnością do szwagierki. Wskutek tego oblega stolicę Tracji, nie bacząc na łzy żony. Tigrane, książe Pontu i sojusznik Tiridata, podkochuje się w Polissenie, ona jednak nie chce mu ulec. Tiridate chce zburzyć miasto i zabić wszystkich mieszkańców (Tu vuoi ch’io parta). Pojmany w niewolę król Farasmane błaga tyrana i ostatnie widzenie z synem. W zamian za tę łaskę Tiridate żąda poddania miasta. Po murami stolicy rozgrywa się ostateczne starcie. Radamisto pociesza Zenobię (Cara sposa), Farasmane przekazuje mu rozkaz tyrana – zginie na jego oczach jeśli syn nie podda miasta. Zenobia chce poświęcić życie (Son contenta di morire). Król Tracji i jego syn szykują się na śmierć. Jednak miecz wzniesiony na Farasmana zostaje powstrzymany przez Tigrane. Po zdobyciu miasta Tiridate żąda wydania Radamista i Zenobii, króla Farasmane pozostawia swojemu sojusznikowi, Tigrane. Polissena dziękuję księciu za uratowanie ojca.
Akt II
Zenobia i Radamisto próbują ucieczki. Wobec groźby niewoli Zenobia chce umrzeć. Ponieważ Radamisto nie jest w stanie jej zabić, rzuca się do rzeki (Quando mai). Zrozpaczony Radamisto wpada w niewolę Tigrene, ten prowadzi ją przed oblicze Pilisseny (Ombra cara). Okazuje się jednak, że Zenobia została uratowana przez Fraarte, jednego z dowódców Tridate. Mimo rozpaczy (Già che morir non posso), nie poddaje się woli tyrana, odrzuca propozycję małżeństwa i tronu u jego boku (Fatemi, o cieli). Radamisto próbuje przekonać Polissenę, że powinna pomóc w obaleniu męża, ta jednak zbyt go kocha, aby pomóc bratu. Radamisto odchodzi w gniewie, przeklinając siostrę (Vanne, sorella ingrata; Che farà quest’alma mia). Tridate wciąż próbuje uwieść Zenobię. Tigrane przynosi mu wiadomość o jego śmierci. Tę informację potwierdza rzekomy towarzysz Radamista, którym okazuje się… Radamisto. Zenobia rozpoznaje małżonka i w stosownej chwili samotności rzucają się sobie w ramiona (duet Se teco vive il cor).
Akt III
Trigrane i Fraarte chcą zmusić tyrana do ustępstw (So ch’è vana la speranza). Radamisto pociesza małżonkę (Dolce bene). Tridata znów próbuje ją posiąść, jednak wówczas wkracza Radamisto wraz z Farasmane i Polisseną. Polissena powstrzymuje brata przed zabiciem tyrana, a Farasmane niechcący ujawnia jego tożsamość. Radamisto jest gotów na śmierć (Vile! se mi dai vita). Polissena błaga męża o łaskę dla brata, ale spotyka się odmową. Grozi mu zemstą (Barbaro! partirò). Tiridate jest gotów darować życie Farasmane i Radamista w zamian za uległość Zenobii, ta jednak wybiera śmierć (Deggio dunque). Polissena przynosi wiadomość, że bunt pod przywództwem księcia Trigane i Fraarte pozbawił tyrana władzy (kwartet O cedere, o perir). Pod wpływem miłości Polisseny mięknie serce tyrana. Radamisto i Zenobia odzyskują się nawzajem (duet Non ho più affanni)pośród radujących się ich szczęściem przyjaciół (chór Un di più felice).
premiera w King’s Theatre na Haymarket w Londynie, 12 stycznia 1723
Premierowa obsada
Ottne (alt-kastrat) – Francesco Bernardi, zwany Senesino; 1733 – Giovanni Carestini
Teofane (sopran) – Francesca Cuzzoni; 1733 – Anna Strada del Pò
Emireno (bas) – Giuseppe Maria Boschi; 1733 – Gustav Waltz
Gismonda ( sopran) – Margherita Durastanti
Adalberto (alt-kastrat) – Gaetano Berenstadt; 1733 – Carlo Salzi
Matilda (alt) – Anastasia Robinson; 1733 – Maria Catarina Negri
Akt I
Gismonda, wdowa po włoskim tyranie, pragnie, aby jej syn Adalberto zyskał tron Italii (Put che regni). Adalberto, który zagarnął tron Ottona, króla Germanii, chce teraz posiąść jego wybrankę, Teofane. W tym celu chce udać się do Rzymu i – ponieważ Teofane zna swego narzeczonego tylko z portretu – podać się za Ottona. Sam król jest zajęty walką z piratem Emireno. Teplany w pełni aprobuje Griselda (La speranza è giunta in porto). Teofane jest rozczarowana powierzchownością narzeczonego (Falsa imagine). W tym czasie Ottone pobił pirata i wziął go do niewoli (Concerto). Pirat zapewnia o swoim wysokim pochodzeniu, nie chce jednak zdradzić swego nazwiska (Del minacciar del vento). Matidla, siostra króla, prynosi wieści o zdradzie Adalberta, a ponieważ mieli zostać małżonkami, pała chęcią zemsty na niewiernym. Ottone powierz jej dowództwo jednego oddziału, sam nie traci nadziei na odzyskanie Teofane (Ritorna o dolce amore). Matylda ma nadzieję, że jej małżeństwo mogłoby prynieść pokój(Diresti poi cosi). Tymczasem w Rzymie Griselda udaje matkę Ottona ipoucza Teofane o powinnościach małżeńskich (Pensa ad amare). Podczas ceremonii zaślubin Gridelda przynosi wie1)ść i przybyciu Ottona i Adalberto porzyca Teofane udają się w bój (Affanni del pensier). Trwa bitwa (Sinfonia), jej zwycięaca jest Ottone,który wtrąca Adalberta do lochu wraz z Emirenem. Zwycięski i szczęślwy spieszy na spotkanie narzeczonej (Dall’onda at fieri moti).
Akt II
Matidla – spotykając uwięzionego Adalberta – przekonuje ię ,że wciąż go kocha (Ah! Tu non sai). Staje się sprzymierzeńcem Griseldy, która waha się, czy prosić Ottona o łaske dla syna (Vieni, o figlio). Za to Matilda bez wahania prosi brata o łaskę. Teofane obserwuje z ukrycia scenę i jest przekonana, że Ottone ma romans z Matildą. Król odrzuca prośbę siostrym która wybucha gniewem (All’orro d’un duetlo eterno). Ottone sprzecza się z Teofane, podejrzewając z kolei, że ona zdradziła go z Adalbertem (Alla fama; Dopo l’orrore). Teofane w odosobnieniu nad brzegiem morza pogrąża się w smutku (S’io dir potessi). Adalberto i Emieno uciekają z lochu dziekipomocyMatildy. Pirat udaje się na poszukiwanie łodzi. Nadchodzi Ottone i Matilde. Nastepuje komedia omyłek – Matylda ukrywa przed bratem swoje intencje, Adalberto boi się schwytania, Teofane chce przyłapać narzecznego na zradzie. Jedynie król szczerze ujawnia swoje uczucia (Deh! non dir). Kiedy król wraz z siostrą odchodzą, nadciąga emnireno i wraz z Adalbertem porywają Teofane. Matylda i Gismonda ciesza się z ucieczki Adalberta ( duet Notte cara).
Akt III
Ottone rozpacza po utracie Teofane (Dove się?), Griselda prynosi mu wieść o uciczce Adalberta i Emirena (Trema, tiranno). Ottona natychmiast domyśla się przebiegu wypadków (Io son tradito; Tanti affanni). Sztorm zmusza uciekinierów do przybicia do brzegu. Adalberto błaga niebiosa o łaskę (D’innalzar i flutti). Teofane grozi Emireno zemstą swego brata Brasilia, zaś pirat rzuca się w jej ramiona, uspokajając oboje (Nò, non temere). Teofane przysięga wierność Ottoowi (Benchè mi sia crudele). Matylda przyznaje się do uwolnienia Adalberta, chce własnoręcznie zabić zdrajcę. Jednak spotyka Emirena, który prowadzi skrepowanego Adalberta. Ottone oddaje zdrajcę ludziom pirata, Griselda chce popełnić samobójstwo,czemu zapobiega Teofane. Ottone i Teofane nareszcie razem (duet A’teneri affetto). Teofan wyjawia tożsamość Emirano – to jej zaginiony brat, wychowywany przez Maurów, przyszły cesarz Bizancjum. Matylda uwalnia Adalberta. Pary łączą się i wszyscy są szczęśliwi.
muzyka Georg Friedrich Haendel – uwertura i akt III; Filipo Amadei – akt I; Giovanni Bononcini – akt II
libretto Paolo Antonio Rolli
premiera w Royal Theatre Covent Garden w Londynie, 15 kwietnia 1721
Premierowa obsada
Muzio Scevola (alt-kastrat) – Francesco Bernardi, zwany Senesino
Clelia (sopran) –Margherita Durastanti
Orazio (sopran-kastrat) – Matteo Berselli
Fidalma (sopran) – Maddalena Salvai
Tarquinio (sopran) – Caterina Galerati
Irene (alt) – Anastasia Robinson
Porsenna (bas) – Giseppe Maria Boschi
Akt I
Król Etrusków, Porsenna, obiecał rękę swej córki Irene Tarquinio, władcy Rzymu, który jednak utracił swój tron. Irene nie chce jednak Tarquinia, ponieważ darzy miłością Orazio. Orazio nie zdaje sobie sprawy ze złych uczynków Tarquinia i chce, by ten wrócił na tron Rzymu. Podczas bitwy w obronie Rzymu Orazio podpala most i skacze do Tybru.
Akt II
Muzio Scevola kocha Clelię. Chce zapobiec planom Porsenny i wdziera się w przebraniu do jego obozu, by zabić króla. Jednak prze omyłkę atakuje jego urzędnika i zostaje aresztowany. Chcąc udowodnić swoją niezłomność, wkłada rękę w ogień, co wywiera na królu tak duże wrażenie, że ten uwalnia Muzia. Podczas bitwy Clelia zostaje więźniem Porsenny.
Akt III
Porsenna ulega miłości do Clelii, ta jednak kocha innego (Lungo pensar). Król wtajemnicza Muzia w swoje uczucia, ten zaś namawia Clelię, by uległa królowi (Pupille sdegnose). Dziewczyna rozpacza (Io d’altro regno – Dimmi, crudele amore) zaprasza obu konkurentów na tajemna schadzkę. Posenna triumfuje (Volante più dei venti). Orazio i Irene rozstają się (Come, se ti vedrò – Con lui volate). Posenna i Muzio stawiają się na miejscu schadzki, gdzie dowiadują się od Clelii, że wybiera ona śmierć, i widzą, jak dziewczyna rzuca się do Tybru. Muzio chce oddać życie za gest ukochanej, jednak Porsenna nie przyjmuje jego ofiary. Muzio zaprasza go więc na Kapitol (Spera che tra le care). Tarquinio próbuje porwać Irene (Ah, dolce nome), Orazio ratuje ukochaną (duet Vivo senz’alma). Na Kapitolu Irene oskarża Tarquinia, Porsenna decyduje się oddać córkę Orazio, Clelię zaś – Muzio (duet Ma come amar). W Rzymie zapanuje pokój.
libretto Giacomo Rossi według Giovanniego Battisty Guariniego
premiera w Queen’s Theatre na Haymarket w Londynie, 22 listopada 1712 – wersja 1; w King’s Theatre na Haymarket w Londynie, 18 maja 1734 – wersja 2; Royal Theatre w Covent Garden w Lodynie, 9 listopada 1734 – z baletem „Terpsicore”
Premierowa obsada
Mirtillo (sopran-kastrat) – Valleriano Pellegrini, zwany Valeriano; 1734 – Giovanni Carestini (sopran-kastrat)
Amarilli (sopran) – Elisabetta Pilotti-Schiavonetti; 1734 – Anna Strada del Pò
Eurilla (sopran) – Francesca Margherita de l’Epine, zwana La Margherita; 1734 – Margherita Durastani
Silvio (alt-kastrat) – Valentino Urbani, zwany Valentini; 1734 – Carlo Scalzi (tenor)
Dorinda (alt) – Jane Barbier; 1734 – Maria Caterina Negri
Tirenio (bas) – Richard Leveridge; 1734 – Gustav Waltz
Akt I
Amarilli kocha Mirtilla, jednak ma poślubić Silvia, co wiąże się z jego boskim pochodzeniem i koniecznością uśmierzenia gniewu bogini Diany. Eurilla pozornie pomaga Amarilli, jednak sama kocha skrycie Mirtilla i chce go zdobyć. Natomiast Silvio jest zainteresowany wyłącznie polowaniem, a adoracja, którą mu okazuje Dorinda, w ogóle go nie wzrusza.
Akt II
U stóp śpiącego Mirtilla Eurilla składa girlandę kwiatów z zaproszeniem na schadzkę. Mirtillo sądzi, że to bilecik od Amarilli, ona jednak podejrzewa kochanka o zdradę, w czym utwierdza ją podstępna Eurilla. Silvio po raz kolejny odrzuca zaloty Dorindy. Eurilla organizuje schadzkę kochanków.
Akt III
Silvio rani Dorindę podczas polowania. Opiekuje się ranną i współczucie rodzi w jego sercu uczucia do niej. Kapłani skierowani przez podstępną Eurillę nakrywają Mitrilla i Amarillę podczas schadzki i postanawiają złożyć dziewczynę w przebłagalnej ofierze bogini Dianie. Mirtillo chce oddać życie za ukochaną. Arcykapłan Tirenio ogłasza, że ponieważ Mirtillo jest „boskiego pochodzenia”, Amarillo może go poślubić. Eurilla uzyskuje przebaczenia za swe intrygi.
libretto Paolo Antonio Rolli według „La constanza in trionfo” Francesco Silvianiego
premiera w King’s Theatre na Haymarket w Londynie, 9 grudnia 1721
Premierowa obsada
Floridante (alt-kastrat) – Francesco Bernardi, zwany Senesino
Oronte (bas) – Giuseppe Maria Boschi
Timante (sopran-kastrat) – Benedetto Baldassari, zwany Benedetti
Rosanne (sopran) – Maddalena Salvai
Elmira (alt) – Anastasia Robinson
Coralco (bas) – Lagarde
Akt I
Oronte, król Persji, który bezprawnie objął tron Ninusa, ma adoptowaną córkę imieniem Rosanne. Elmira, narzeczona Tiamantego, księcia Tyru, kocha Floridante. Tymczasem Rosanne kocha Tiamentego (Ma un dolce mio pensiero). Floridante pokonał armię Tyru (Dimmi, speme) i Timante jest jego jeńcem. Książe Tyru cieszy się na spotkanie z Elmirą (Alma mia). W tym czasie posłaniec Coralco przynosi Floridantemu rozkaz oddania dowództwa i wygnania. Elmira nie chce rozstać się z ukochanym (Ma pria vedrò le stelle), Rosanne pragnie zmienić decyzję ojca. W końcu Oronte udziela Floridantemu audiencji, jednak anuluje jego małżeństwo z Elmirą z powodów „państwowych”. Rosanne spotyka Tiamantego, którego wcześniej nie widziała, a on – występując pod przybranym nazwiskiem – zapewnia ją o miłości księcia. Król skazuje Floridanta na wygnanie, kochankowie rozpaczają z powodu konieczności rozstania (duet Ah, mia cara).
Akt II
Tiamante daruje Rosanne portret, a dziewczyna go rozpoznaje (Oh, quanto è caro amor). Floridante przebiera się za niewolnika i dostaje do pałacu, planując porwanie (Bramo te sola). Oronte chce poślubić Elmirę i ujawnia jej, że jest ona córką poprzedniego króla, Ninusa. Dziewczyna oburzona odrzuca zaloty tyrana (Barbaro!). Rosanne przygotowuje potajemną schadzkę z Tiamantem (duet Fuor di periglia). Równocześnie Elmira czeka na schadzkę z Floridantem (Notte cara). Ten pojawia się, jednak za nim podąża król, planując schwytanie Elmiry. Gdy Floridante staje w jej obronie, zostaje aresztowany. Dziewczyna ma wybrać: małżeństwo albo śmierć. Elmira odrzuca awanse króla (Ma che vuoi più da me).
Akt III
Coralbo zapewnia Elmirę, że jest ona w stanie odzyskać tron ojca. W tym czasie przychodzi wiadomość o śmierci niewolnika, co powoduje omdlenie dziewczyny. Jednak Oronte sprowadza żywego Floridanta i stawia przed nim wybór – albo nakłoni Elmirę do małżeństwa z sobą, albo umrą oboje. Floridante próbuje nakłonić Elmire do uległości wobec Oronte (Se dolce m’era già), ona jest jednak zdecydowana na śmierć. Rosanne nakłania Tiamantego, którego wojska czekają w odwodzie, żeby uwolnił Floridanta. Dowódca perski czeka na śmierć (Questi ceppi), truciznę przynosi mu Elmira, chce jednak sama ją wypić. Król temu zapobiega. Do więzienia wdzierają się Tiamante i Coralbo, uwalniają Floridanta i ogłaszają Elirę królową. Podczas koronacji królowa przebacza Oronte. Rosanne i Tiamante łączą się i wspólnie będą rządzić Tyrem. Floridante jest uszczęśliwiony (Mia bella).
dramma per musica w trzech aktach
muzyka Georg Friedrich Haendel
libretto Niccolò Francesco Haym według Agostina Piovonego
premiera w Kings Theatre na Haymarket w Londynie, 31 października 1724
Premierowa obsada
Tamerlano (alt-kastrat) – Andrea Paccini
Bajazet (tenor) Francesco Borosini
Asteria (sopran) – Francesca Cuzzoni
Andronico (alt-kastrat) – Senesino
Irene (alt) – Anna Dotti
Leone (bas) – Giuseppe Maria Boschi
Akt I
Sułtan Bajazet jest więźniem Tamerlana. Córka Bajazeta jest narzeczoną Andronica, greckiego generał. Jednak Tamerlano zapałał do niej uczuciem i jest gotów zapomnieć o swojej narzeczonej księżniczce Irene. Tamerlano rozkazuje Andronicowi zdjąć więzy Bajazetowi. Ten chce się targnąć na życie (Forte e lieto), jednak Andronico go powstrzymuje, przywołując jego miłość do córki. Sam przyrzekł Asterii, że zrobi wszystko, aby ocalić jej ojca. Tamerlano chce obdarować Andronica tronem Bizancjum i ręką Irene, oczekując w zamian, że wyjedna on zgodę Bajazeta na ślub Tamerlana i Asterii (Vo dar pace). Andronico jest w rozterce (Bella Asteria), Tamerlan wyznaje uczucie Asterii i zdradza jej swój plan. Asteria obawia się, że Andronico zrezygnuje z niej na rzecz bizantyjskiego tronu (Se non mi vuol amar). Bajazet odmawia Tamerlanowi (Ciel e terro), Asteria wątpi w uczucia Andronica (Deh lasciatemi il nemico). Andronico wita na dworze Irene, którą informuje o zmianie planów małżeńskich Tamerlana i namawia do zachowania incognito. Wciąż jednak dręczą go obawy miłosne (Benchè mi sprezzi).
Akt II
Tamerlano informuje Andronica, że Asteria wyjdzie za niego wbrew woli ojca (Belle gara). Asteria ma pretensję do Andronica, że popycha ją ku tej decyzji (Non è più tempo). Andronico szuka wsparcia u Bajazeta (Cenco in vanno), ten zaś obiecuje księciu, że odwiedzie córkę od tego pomysłu (A suoi piedi). Asteria zdobywa zaufanie Irene. Andronico jest coraz bardziej zdesperowany – chce zabić Asterię i odebrać sobie życie, jeśli dziewczyna poślubi Tamerlana (Più d’una tigre altero). Podczas ceremonii ślubnej Bajazet grozi córce samobójstwem, ta jednak żąda, by go usunąć. Bajazet i Andronico są oburzeni postępowaniem Asterii. Pojawia sie Irene , która wraz z Bajazetem próbuje odwieść Asterię od decyzji o ślubie. Ta w końcu wyjawia swój plan – chciała zabić Tamerlana podczas nocy poślubnej. Tamerlano skazuje Bajazeta i Asterię na śmierć (tercet: Ecco il cor). Asteria przedkłada przebaczenia ze strony ojca i Andronica nad życie (Cor di padre, cor d’amante).
Akt III
Asteria i Bajazet czekają na śmierć, dzielą się trucizną. Tamerlano proponuje Asterii małżeństwo, ta jednaj potwierdza swoje uczucie do Andronica. Tyran żąda ścięcia Bajazeta, Asterię chce oddać niewolnikom. Asteria błaga o litość dla ojca, ten jednaj odrzuca wszelką łaskę. Tamerlano zaprasza oboje na ucztę, aby ich upokorzyć (A dispetto). Asteria i Andronico są pełni złych przeczuć (duetto: Vivo in te). Podczas uczty Tamerlano żąda, aby Asteria mu usługiwała. Ta wlewa truciznę do jego pucharu. Jednak Irene wytrąca kielich z rąk tyrana. Tamerlano żąda, aby podała ten sam napój Andronicowi i ojcu, Asteria jednak nie potrafi tego uczynić (Padre, amante). Sama sięga po truciznę, jednak Tamerlano nie pozwala jej wychylić kielicha. Bajazet obiecuje zemstę zza grobu (Empio, per farti guerra). Wypija swoją porcję trucizny i umiera przeklinając tyrana (accompagnato: Oh sempre avversi Dei!). Asteria błaga o śmierć (Padre amato). Tyran, wstrząśnięty śmiercią Bajazeta, łączy Asterię i Andronica, sam zaś poślubia Irene. Tamerlan i Andronico zawierają pokój (duet: Coronato di gigli e di rose). Irene wstępuje na tron (coro: D’atra notte).
Zasłużone owacje dla grona wykonawców – od lewej Sir Gardiner; fot. IR
Wratislavia Cantans – 7 i 8.09.2017
Narodowe Forum Muzyki, Wrocław
Reżyseria – Sir John Eliot Gardiner, Elsa Rooke
Kostiumy – Patricia Hofstede
Światło – Rick Fisher
Wykonawcy
Ulisse (baryton) – Furio Zanasi
Penelope (mezzosopran) – Lucile Richardot
Telemaco (tenor) – Krystian Adam Krzeszowiak
Minerve/Firtuna (sopran) – Hanna Blažiková
Tempo/Nettuno/Antinoo (bas) – Gianluca Buratto
Pisandro (kontratenor) – Michał Czerniawski
Anfinomo (tenor) – Gareth Treseder
Eurimaco (tenor) – Zachary Wilder
Melanto (sopran) – Anna Dennis
Giove (baryton) – John Taylor Ward
Giunone (sopran) – Francesca Boncompagni
Iro (tenor) – Robert Burt
Eumete (tenor) – Francesco Fernández-Rueda
L’umana Fragiltà (kontratenor) – Carlo Vistoli
Amore (sopran) – Silvia Frigato
Ericlea (mezzosopran) – Francesca Biliotti
Monverdi Choir
English Baroque Soloists, dyr. Sir John Eliot Gardiner
Kiedy na ubiegłorocznej Wratislavii Sir Gardiner zamykał festiwal swoja Bachowską Pasją wg św. Mateusza, wykonanie było doskonałe, ale w jakiś dziwny sposób nieporuszające. Zresztą meastro nie był chyba w najlepszej formie, dyrygował tylko pierwszą częścią, choć poziom, perfekcyjnie doskonały, bynajmniej się przez to nie obniżył. A jednak miałam wrażenie, że oglądam ideał przez szybę.
Tymczasem Il ritorno d’Ulisse In Patria (Powrót Ulissesa do ojczyzny) przygotowana przez Gardinera i wykonana przez zespoły pod jego kierownictwem na otwarcie tegorocznej Wratislavii, to nie tylko dzieło muzyczne świetnie przemyślane i perfekcyjnie podane, ale także zupełnie niebywałe duchowe przeżycie. Czy istnieje wzorzec z Sevres muzycznego misterium? Jeśli tak, to właśnie z tym mieliśmy do czynienia.
Ale po kolei. Il ritorno d’Ulisse in patria to jedna z trzech późnych oper Claudia Monteverdiego. Sędziwy (w momencie premiery w 1641 roku miał ponad 70 lat!) mistrz o ugruntowanej już pozycji i renomie, po wielu latach przerwy, dał się namówić na komponowanie dzieł operowych. Powstał wówczas Powrót Ulissesa, Le nozze d’Enea in Lavinia (1641, zaginiona) i L’incoronazione di Poppea (1642). Z tej trójki tylko ostatnia cieszyła się popularnością i była stosunkowo często wystawiana. Ulisses miał mniej szczęścia. Kwestionowano autorstwo Monteverdiego, sprzeczności pomiędzy kopią dzieła zachowaną w Wiedniu, a wieloma istniejącymi wersjami librett Giacomo Boardo. Dziś badacze potwierdzają oryginalność materiału muzycznego i twierdzą, że to właśnie Monteverdiemu i jego genialnemu wyczuciu scenicznemu zawdzięczamy zmianę prologu i znaczne skrócenie samej opery w stosunku do planów librecisty. Choć i tak opera jest długa i trwa ponad trzy godziny. Po premierze w Teatro San Giovanni e Paolo w Wenecji w lutym 1641 roku spektakl wystawiono 10 razy i to przy pełnej sali – był to wówczas wynik zupełnie niebywały.
Libretto jest wierne Odysei i zawiera w sobie wydarzenia opisane przez Homera w pieśniach od XIII do XXIII. Mamy więc tęskniącą, wierną Penelopę, osaczoną przez natarczywych zalotników, lądującego na ojczystej wyspie Odyseusza, który jednak ukrywa swa tożsamość pod postacią starego żebraka. W wydarzenia wplecione są perypetie innych protagonistów – owych zalotników, młodego następcy tronu Telemacha, intrygi służącej Melanto i jej romans z Eurymachem, postacie wiernych sług i przyjaciół: pasterza Eumejusza i piastunki Eryklei. Mistyfikacja trwa do czasu – do słynnego współzawodnictwa w napinaniu Odysowego łuku, który bohater wygrywa i – korzystając z okazji – morduje rywali. Przekonuje Penelopę – wciąż nieufną – o swojej tożsamości, przytaczając intymne szczegóły z ich małżeńskiej sypialni. Operę kończy miłosny duet połączonych znów małżonków (porównanie z duetem Nerona i Poppei narzuca się nieuchronnie). Nad wszystkim zaś czuwają bogowie: opiekuńcza Minerwa, mściwy Neptun i pilnujący przestrzegania prawa Jowisz. To oni są prawdziwą sprężyną wydarzeń od prologu po finał.
Tę trzyaktowa operę z alegorycznym prologiem Gardiner podzielił mniej więcej na pół – zresztą przerwa była krótka, najwyraźniej po to, by dać artystom czas na krótki oddech, a nie pozwolić widzom ‘otrząsnąć’ się z sugestywnego nastroju. Wystarczyło czasu na rozprostowanie ramion i nóg i już znowu wracaliśmy do świata wykreowanego przez mistrza. A był to świat przemyślany i dopracowany w każdym szczególe – nie było ani jednego elementu, ani jednego detalu, który wymknąłby się spod kontroli. Każdy epizod, najmniejsza rólka, króciutka deklamacja czy arioso było nieodłączną częścią całości i znać na nim było rękę twórcy.
Spektakl był czymś w pół drogi pomiędzy wersja koncertową i sceniczną. Przygotowano skromne kostiumy i zaprojektowano interakcje i ruch sceniczny, jednak bez scenografii i rekwizytów. Z tym jednak poradzono sobie świetnie – kilka rozwiązań, jak na przykład łuk Odysa, którym było wyciągnięte ramię Penelopy – zostało znakomicie wymyślone. Wykorzystano wielopiętrowość sceny i narady bogów umieszczono na wyższych piętrach.
Znakomicie spisali się śpiewacy. Byli idealnie dobrani do swoich ról i grali i śpiewali z dużym scenicznym zaangażowaniem. Ulisses w wykonaniu Furia Zanasiego był dokładnie taki, jak bohater Homera. Trafnie odmierzał sprzeczności, które tkwią w tej postaci: szlachetność i przebiegłość, tęsknotę i głęboką miłość do żony i syna, ale i żądzę przygód i awanturniczą żyłkę. Penelopa to postać dość jednoznaczna i nieznośnie patetyczna, choć trudno odmówić mistrzostwa Lucile Richardot – lament Penelopy otwierający akt pierwszy był pełen emocjonalnej głębi – żalu i rozpaczy. Telemach w wykonaniu Krystiana Adama Krzeszowiaka (akcent polski!) był świeży i pełen entuzjazmu, najlepszy chyba w scenie, gdy zdradził swoją fascynację piękną Heleną. Przeciwwagę dla tych heroicznych postaci stanowiła przede wszystkim para romansujących sług – Eurymachos Zachary’ego Wildera i Melanto Anny Denis. Ich miłosny duet w pierwszym akcie to cudowna porcja śpiewu przesyconego subtelnym erotyzmem. Świetnie spisał się Robert Burt jako komiczny obżartuch Iro. Na granicy powagi i groteski balansowali zalotnicy przedstawiani przez Gianluca Burrato, Michała Czerniewskiego (drugi akcent polski) i Garetha Tresedera. Wszyscy soliści brali też udział w scenach zbiorowych, przestawiając w zależności od potrzeb Chór Feakow, dwór Penelopy bądź chór Nereid.
Sir Gardiner dowodzi swoją drużyną; fot. IR
Największe wrażenie robiła jednak orkiestra – tak brzmiącego Monteverdiego jeszcze nie słyszałam. To właśnie gra angielskiego zespołu, skupiona i bezbłędna, a równocześnie pełna emocji, dynamiki i energii, tworzyła w dużej mierze tę sugestywną rzeczywistość. Wydobyli z tej muzyki całe jej bogactwo i magię, całą jej wieloznaczność, pozbawili choćby śladu monotonii. Czego tam nie było! Lament dramatyczny (Penelopa) i groteskowy (Iro), duety miłosne o rozmaitych odcieniach (Penelopa i Osyseusz vs. Melanto i Eurymachos), porywająca, dynamiczna gra w scenach zbiorowych (fantastyczny Chór Feaków!). A dla każdego odcienia znaczeń – odpowiedni i adekwatny sposób artykulacji, zmienna dynamika, odmienne tempo. Siedziałam blisko i z zachwytem patrzyłam, jak muzycy śledzą każdy, najmniejszy ruch ręki maestra i natychmiast nań reagują. To naprawdę wyglądało jak czary! Sam Gardiner dyrygował w skupieniu nieprzerwanie i z ogromnym zaangażowaniem – panował nad każdym elementem całości. Dopiero podczas owacji dało się zauważyć, że jest zmęczony, a jego nienaganna fryzura – lekko rozwichrzona…
.Kiedy po długich owacjach opuszczaliśmy salę Narodowego Forum Muzyki, ktoś idący za mną westchnął głośno: O matko! Co za koncert! To chyba najkrótsza i najtrafniejsza recenzja tego wieczoru!
