Il ritorno d’Ulisse in patria – Powrót Ulissesa do ojczyzny

drama per musica w trzech aktach z prologiem
muzyka Claudio Monteverdi
libretto Giacomo Badoaaro wg „Odysei” Homera
premiera w Teatro SS Giovanni e Paolo/Teatro San Cassiano w Wenecji, 1640

Premierowa obsada:
L’Humana fragilita (sopran)
Tempo (bas)
Fortuna (sopran)
Amor (sopran)
Ulisse (tenor) – Francesco Manelli (?)
Penelopa, żona Ulissesa (sopran) – Giulia Paolelli (?)
Telemaco (tenor) – Constantino Manelli (?)
Antinoo (bas)
Pisandro (tenor)
Anfinomo (alt)
Eurimaco (tenor)
Melanto (sopran)
Iro (tenor)
Ericlea (alt)
Eumete (bas)
Jowisz (tenor)
Neptun (bas)
Minerwa (sopran) – Maddalena Manelli (?)
Juno (sopran)
Syreny
Najady
Chór w niebie
Chór na morzu

Prolog
Ludzka kruchość w towarzystwie Czasu, fortuny i Amora prorokuje nieszczęście Odyseusza.

Akt I
Penelopa wiernie czeka na męża. Mamka Eryklea modli się o powrót Odysa.

Melanio, służąca Penelopy zabawia się z kochankiem Eurymachem. Do brzegu Itaki zbliża się łódź Feaków.Neptun skaży się na Feaków, którzy pomogli Odysowi wrócić do ojczyzny. Skazuje ich na  przemianę w skałę. Jowisz aprobuje wyrok brata. Odys pyta pasterza o nazwę krainy, w której się znalazł. Dowiaduje się, że to Itaka. Nie może w to uwierzyć. Dopiero gdy pasterz okazuje się przebraną Minerwą, prawda dociera do Odysa. Minerwa nakazuje my zachowanie incognito i zamienia go w starca. Wysyłago  do starego przyjaciela, pasterza Eumajosa. Sama udaje się do Spraty po Telemacha.Melanto usiłuje namówić Penelopę na korzystanie z życia, jednak Penelopa nie słucha jej podszeptów. Odyseusz prosi Eumajosa o gościnę, pasterz go przyjmuje.

Akt II
Minerwa przenosi Telemacha do Itaki. Witają go Eumajos i nieznajomy starzec. Eumajos rusza, aby uprzedzić Penelopę o powrocie syna. Tymczasem Telemach poznaje tożsamość tajemniczego starca. Mealnto i Eurymach knują przeciw Penelopie. Zalotnicy przypuszczają kolejny, daremny szturm. Eumajos zapowiada powrót Telemacha i jego ojca. Zalotnicy postanawiają zabić młodzieńca. Minerwa zamierza zaproponować Penelopie konkurs: ktokolwiek napnie łuk Odysa, zyska jej rękę. To sposób na to, aby łuk znalazł się w rekach właściciela. Telemach opowiada matce o podróżach, zachwycając się zwłaszcza uroda Heleny. Eumajos sprowadza żebraka do pałacu. Królowa ogłasza konkurs łuczniczy, zalotnicy ponoszą klęskę. Tylko żebrak potrafi napiąć łuk. Odys zabija wszystkich zalotników.

Akt III
Melante skarży się na żebraka, który zabił jej kochanka. Eumajos stara się przekonać królową, że starzec jest jej mężem. Penelopa mu nie wierzy. Nawet Telemach nie potrafi przełamać nieufności matki. Minerwa prosi Junonę o wstawiennictwo u Jowisza, ten zaś wstawia się za małżonkami u Neptuna. Euryklea również waha się co do tożsamości starego żebraka. Nikt nie jest w stanie przekonać Penelopy, że jej małżonek wrócił. Nie wierzy zapewnieniom Eumajosa, Telemacha, ani Euryklei, która rozpoznała w kąpieli znamię Odysa. Dopiero gdy Odys ujawnia znajomość tajemnic małżeńskiej alkowy, Penelopa ostatecznie przekonuje się o powrocie ukochanego męża.

Wykonania w Polsce

Relacje

Il ballo delle Ingrate, SV 167 – Balet Pań Niewdzięcznych

ballo w jednym akcie
muzyka Claudio Monteverdi
libretto Ottavio Rinuncini
premiera w Palazzo Ducale w Mantui, 4 czerwca 1608

Premierowa obsada:
Wenus (sopran) – Settimia Caccini
Amor (sopran)
Jedna z Niewdzięcznych (sopran) – Virginia Andreini
Pluton (bas)

Treść

Wenus i Amor skarżą się Plutonowi na Niewdzięczne, które nie chcą kochać. Wenus prosi Plutona, aby wypuścił na chwilę uwięzione Niewdzięczne, aby świat ujrzał męki, nałożone nań za obojętność i wzgardę, która okazywały swoim wielbicielom. Pluton wygłasza kazanie. Jedna z niewdzięcznych opłakuje swe błędy i żegna się ze słońcem.

Wykonania w Polsce

Arianna – Ariadna

zaginione (zachował się tylko Lament Ariadny)
tragedia in musica w jednym akcie
muzyka Claudio Monteverdi
libretto Ottavio Rinuncini
premiera w Palazzo Ducale w Mantui, 28 maja 1608, z okazji ślubu księcia Francesca Gonzagi z księżniczką Małgorzatą Sabaudzką

Premierowa obsada:
Apollo, Wenus (sopran) – Settimia Caccini
Amor, Arianna (sopran) – Virginia Andreini
Teseo (tenor) – Francesco Rasi
Dorilla
Tirsi
Bachus
Jowisz
Dorada
Posłaniec

Apollo w towarzystwie Wenus i Amora wita książęcych małżonków (prolog). Tezeusz i Ariadna lądują na wyspie Naksos. Wita ich chór rybaków. Duchy nakłaniają Tezeusza do porzucenia śpiącej Ariadny i powrotu do Aten. O świcie Ariadna z Dorillą, swą powiernicą, szukają Tezeusza. Posłaniec przynosi wieść o jego odpłynięciu. Ariadna lamentuje (zachowane Lamento). Do brzegu wyspy przybijają statki. Pasterz Tirsi zapowiada przybycie boga Bachusa, który pragnie zalecać się do Ariadny, Amor spieszy mu z pomocą. Wenus i Jowisz błogosławią nowej parze.

Wykonania w Polsce

Salustia

drama per musica w trzech aktach
muzyka Giovanni Battista Pergolesi
libretto Sebastiano Morelli(?) na motywach „Alessandro Severo” Apostolo Zeno
premiera w Teatro San Bartolomeo w Neapolu, styczeń 1732, z intermezzo bez tytułu

Premierowa obsada:
Marziano (alt)
Salustia (sopran)
Giulia (sopran)
Alessandro (mezzosopran)
Albina (sopran)
Claudio (tenor)

Salustia, żona Aleksandra Sewera, jest oczerniana przez swoją macochę Julię. Chce ona przekonać Aleksandra do rozwodu. Marziano, ojciec Salustii, usiłuje zabić Julię. Zostaje skazany na śmierć przez pożarcie przez dzikie zwierzęta. Udaje mu się jednak zabić lamparta, który miał go pożreć. Julia mu wybacza, małżonkowie się godzą.

L’Olimpiade – Olimpiada

opera seria w trzech aktach
muzyka Giovanni Battista Pergolesi
libretto Pietro Metastasio
premiera w Teatro Tordinona w Neapolu, 8 stycznia 1735

Premierowa obsada:
Clistene, król Sykionu (tenor) – Giovanni Battista Pinacci
Aristea, córka Clistene, zakochana w Megacle (sopran-kastrat) – Mariano Nicolini
Argene, księżniczka kreteńska zakochana w Licidzie, (sopran-kastrat) – Priori Panini
Licida, królewicz kreteński (sopran-kastrat) – Francesco Bilancioni
Megacle, przyjaciel Lipidy, zakochany w Aristei (sopran-kastrat) – Domenico Ricci
Aminta, mentor Licidy (tenor)
Alcandro, powiernik króla (alt)

Akt I

Licydas, syn króla Krety, jest zakochany w Aristei, córce Klistenesa, króla Sykionu, który urządza w Olimpii igrzyska. Jednak jej rękę zdobędzie tylko zwycięzca. Licydas wzywa przyjaciela, Megaklesa, ateńskiego atletę, winnego mu życie, aby wziął udział w igrzyskach i zdobył rękę Aristei. Megakles i Aristea kochają się potajemnie. Megakles nie zna nagrody za zwycięstwo w igrzyskach. Argene, kreteńska księżniczka zakochana w Licydasie, żyje wśród pasterzy. Licydas musiał zerwać zaręczyny na rozkaz ojca. Argene zwierza się Aristei z miłości do Licydasa i niechęci do Megaklesa, którego kazano jej poślubić. Aristea próbuje odwlec igrzyska. Argene cierpi na wieść, że Licydas bierze w nich udział. Licydas wyjawia Megaklesowi stawkę zawodów. Ten waha się pomiędzy przyjaźnią i miłością.

Akt II

Alcandro, powiernik króla Klistenesa, przynosi księżniczkom wieść o zwycięstwie rzekomego Licydasa. Obie rozpaczają. Amintas, powiernik Licydasa, próbuje pocieszyć Argene, jednak bezskutecznie. Rzekomy Licydas, czyli Megakles, staje przed królem i deklaruje chęć poślubienia Aristei. Powierza ją swemu rzekomemu słudze, czyli Licydasowi. Dopiero sam na sam z księżniczką Megakles wyjawia ukochanej prawdę. Ta pada zemdlona. Ocknąwszy się, znajduje się w ramionach Licydasa, którego miłość odrzuca. Argene grozi, że wyjawi fałszerstwo królowi. Amintas przynosi wieść o samobójstwie zrozpaczonego Megaklesa. Król skazuje oszusta na wygnanie. Licydas rozpacza.

Akt III

Megakles przeżył próbę samobójstwa, Aristea chce się zabić, zostaje jednak uratowana przez Argene. Zrozpaczony Licydas próbował zamachu na króla. Wieść o tym zdarzeniu przynosi Aristei Alcandro. Aristea postanawia wstawić się za zbrodniarzem, Argene chce jego śmierci, Megakles pragnie jego uniewinnienia. Amintas postanawia umrzeć wraz z księciem. Licydas jest gotowy na śmierć, chce tylko jeszcze raz ujrzeć Megaklesa. Przyjaciele żegnają się. Argene, zdjęta litością chce ofiarować swoje życie za życie niewiernego kochanka. Król Klistenes dostrzega na jej szyi drogocenny naszyjnik należący do jego syna Filintasa, którego rozkazał zabić Alcandrowi z powodu przepowiedni, iż podniesie on rękę ojca. Naszyjnik jest prezentem od Licydasa, a właściwie Filintasa, którego Alcandro oszczędził i oddał na wychowanie Amintasowi. Wyroku nie można cofnąć, jednak Megakles uświadamia królowi, że po zakończeniu igrzysk traci on władzę w Olimpii, Klistenes oddaje więc Licydasa pod sąd ludu, który udziela mu przebaczenia. Obie zakochane pary – Licydas i Argene oraz Aristea i Megakles – łączą się w miłości.

Wykonania w Polsce

Lo frate’nnamorato – Zakochany braciszek

commedia per musica w trzech aktach
muzyka Giovanni Battista Pergolesi
libretto Gennaro Antonio Federico w dialekcie neapolitańskim
premiera pierwszej wersji w Teatro San Giovanni dei Fiorentini w Neapolu, 27 września 1732, z intermezzo bez tytułu
premiera drugiej wersji w Neapolu, karnawał 1734

Premierowa obsada:
Marcaniello (bas) – Fiacomo d’Ambrosio
Don Pietro, syn Marcaniella (bas) – Girolamo Piano
Lucrezia, córka Marcaniella (alt)
Ascanio, adoptowany syn Marcaniella (sopran) – Teresa Passaglione
Don Carlo (tenor) – Giambattista Ciriaci
Nena, siostra Niny, bratanica Don Carla (sopran) – Marianna Ferrante
Nina, siostra Neny, bratanica don Carla (alt)
Vanella, służąca Don Carla (sopran) – Margherita Pozzi
Cardella, służąca Marcaniella (sopran) – Wirginia Gasparonio

Akt I

W okolicy Capodimonte odpoczywają dwie rodziny: rzymska rodzina Don Carla i neapolitańska familia Marcaniella. Głowy rodzin uzgodniły mariaże: Marcaniello chce poślubić Ninę, bratanicę Don Carla, a jej siostrę Nenę wydać za swego syna Don Pietra. Don Carlo chce pośluć córkę Marcaniella Lucrezię. Vanella i Cardella, służące rodzin, odkryły te plany. Młodzi nie chca się im podporządkować. Don Pietro zaleca się do służących i dowiaduje się, że Nena pogardza nim. Obie siostry, które wspominaja zaginionego w dzieciństwie grata, wzdychają do Ascania, adoptowanego syna Marcaniella. Również Lucrezia darzy go uczuciem. Nena zaskakuje Don Pietra na zalotach do Vanelli i zrywa z nim. Marcaniello jest wściekły.

Akt II

Marcaniello składa wizytę Don Carlowi, gdzie przekonuje się, że Nina gardzi nim. Don Pietro wysyła Ascania do Neny, która wyznaje młodzieńcowi miłość. Nina i Nena żądają, żeby Ascanio wybrał jedną z nich, lecz on zapewnia, że kocha obie. Lucrezia jest zazdrosna. Marcaniello wyładowuje złość na Ascaniu.

Akt III

Kwitnie uczucie między Ascaniem i Neną. Marcaniello i Don Pietro sekundują pojedynkowi Vanelli i Cardelli. Ascanio i Marcaniello pojedynkują się. Ranny Ascanio ujawnia znamię i okazuje się zaginionym bratem Niny i Neny, porwanym przez zbójców i odnalezionym i wychowanym przez Marcaniella. Ascanio zaręcza się z Lucrezią, Don Carlo i Marcaniello pozostają samotni.

Livietta e Tracollo – Livietta i Tracollo

intermezzo w dwóch częściach do opery Adriano in Siria, znane również jako La contadina astuta
muzyka Giovanni Battista Pergolesi
libretto Tommaso Mariani
premiera w Teatro San Bartolomeo w Neapolu, 25 października 1734

Premierowa obsada:
Livietta (sopran) – Lura Monti
Tracollo (bas) – Gioacchino Corrido
Fazenda (rola niema)
Fulva (rola niema)

Intermezzo primo

Tracollo przebrany za ciężarną kobietę z Polski, okradł brata Livietty. Livuietta i flulvia przebioeraja się francuskie wieśniaczki i udają, że śpia pod drzewem. Przebrany Tracollo ze swym sługą Facendem, próbuje okraść śpiące. Kobieta wołają na pomoc wieśniaków. Tracollo jest zmuszony ujawnić się i przyrzec Liviecie małżeństwo. Jednak ivietta odrzuca go i grozi donosem do władz, nie zważając na groźbę samobójstwa.

Intermezzo secondo

Tracollo przebiera się za astrologa i zaleca się do Livietty. Przedstawia się jako duch Tracolla. Livietta pada bez ducha. Zrozpaczony Tracollo uznaje swe grzechy. Wzruszona Livietta wstaje i zgadza się na małżeństwo.

Premiera w Polsce 1971, Teatr Wielki.

La serva padrona – Służąca panią

intermezzo w dwóch częściach do opery Il prigioner superbo
muzyka Giovanni Battista Pergolesi
libretto Gennaro Antonio Federico na motywach sztuki Jacopa Angelo Nelli
premiera 28 sierpnia lub 4 września 1733 w Teatro San Bartolomeo w Neapolu
(prapremiera w Polsce 1774 – wersja niemiecka, 1780 – wersja polska)

Obsada premierowa:
Serpina (sopran) – Laura Monti
Uberto (bas) – Gioacchino Corradi
Vespone (rola niema)

Intermezzo primo

Bogacz Umberto na próżno czeka na śniadanie i pomoc w ubieraniu ze strony swej służącej Serpiny. Ta nie tylko nie zamierza mu pomagać, ale zarządza całym domem żelazną ręką. Rozstawia po kątach zarówno Umberta, jak i niemego służącego Vespone. W końcu Umberto nakazuje Vespone, aby natychmiast znalazł mu żonę. Serpina jest pewna, że to ona jest najlepszą kandydatką.

Intermezzo secondo

Serpina namawia Vespone do udawania zakochanego w niej żołnierza. Chce w ten sposób wzbudzić zazdrość Umberta. Umberto zrazu jest zadowolony, jednak Serpina przynosi mu wiadomość od rzekomego narzeczonego – ma jej dać obfite wiano. Umberto decyduje, że w takim razie woli sam poślubić Serpinę. Vespone ujawnia się, Serpina pada w ramiona Umberta.

Wykonania w Polsce

Il prigioner superbo – Dumny więzień

drama per musica w trzech aktach
muzyka Giovanni Battista Pergolesi
libretto Gennaro Antonio Federico na motywach „La fede tradita e vendicata” Francesca Silvianiego
premiera 28 sierpnia lub 4 września 1733 w Teatro San Bartolomeo w Neapolu, z intermezzo La serva patrona

Premierowa obsada:
Rosmene, córka Sostrata (sopran) – Anna Bagnolesi
Metale, król Gotów (alt) – Lucia Grimami
Micisda, książe czeski (alt) – Anna Mazzoni
Ericlea, księżniczka norweska ( sopran) – Rosa Mamcini
Sostrate, król Norwegii ( tenor) – Giovanni Battista Pinacci
Viridate, książe duński (sopran-kastrat) – Antonio Vastoro

Akt I

Ericlea, księżniczka norweska, przybywa na dwór króla Gotów Metalce, którego ma poślubić. Metalce wespół z sojusznikami pokonał króla Sostrata, uwięził władcę i jego córkę Rosmenę. Jej rękę ofiaruje sojusznikowi, duńskiemu księciu Viridate. Jednak sam wpada w sidła miłości i zakochuje się w Rosmene. Ericlea jest zazdrosna, tymczasem Rosmene odtrąca zaloty króla i lekceważy obawy jego narzeczonej. Ericlea szuka zemsty i wzywa na pomoc swego dawnego kochanka, czeskiego księcia Micisdę.

Akt II

Viridate nie chce odstąpić królowi narzeczonej i czyni mu wyrzuty. Metalce postanawia przekonać Sostrata do oddania mu córki, obiecując mu zwrot tronu. Sostrate go zwodzi, w końcu odrzuca z pogardą tę propozycję. Metalce chce go zabić, jednak na drodze staje mu Viridate. Na rozkaz Metalce zostaje aresztowany i podobnie jak Sostrate skazany na śmierć. Rosmene żegna się z ojcem. Metalce zmusza ją do wybrania, którego z dwóch skazańców chce ocalić. Rosmene poświęca Viridata.

Akt III

Micisda przynosi Viridate wyrok śmierci podpisany przez Rosmenę. Wyjawia mu przy tej okazji zamiary Ericlei. Rosmene przybywa do lochu i wysłuchuje wyrzutów ojca i ukochanego. Metalce szykuje się do ślubu z Rosmene, Ericlea przygotowuje zemstę. Rosmene okazuje tyranowi nienawiść. Nadchodzi wieść o buncie, przygotowanym przez Erocleę. Metalce popada w rozpacz. Jednak zyskuje przebaczenie Sostrata, który odzyskuje tron, oddaje rękę Rosmeny Viridatowi, zaś skruszony Metalce poślubia Ericleę.

Il Flaminio – Flaminio

commedia per musica w trzech aktach
muzyka Giovanni Battista Pergolesi
libretto Gennaro Antonio Federico
premiera w Teatro Nuovo w Neapolu, jesień 1735

Premierowa obsada:
Polidoro, brat Agaty, zakochany w Giustinii (tenor) – Pietro Vitale
Flaminio, występujący pod imieniem Giulia, kochanek Giustinii (sopran) – Antonia Colosanti
Giustinia, młoda wdowa, zakochana we Flaminiu (mezzo-sopran) – Paola Fernandez (?)
Agata, siostra Polidora, zakochana w Giuliu (sopran) – Anna Cialfieri
Ferdinando, narzeczony Agaty (tenor) –
Checca, służąca Giustinii (sopran) – Margherita Pozzi
Bastiano, służący Polidora (bas) – Girolamio Piani

Akt I

Polidoro mieszka z siostrą Agatą w willi pod Neapolem. Jest zakochany w młodej wdowie, Giustinii, która zgodziła się za niego wyjść. Jednak Giustinia kocha się w sekretarzu Polidora, Giuliu, w którym rozpoznała swego dawnego adoratora, Flaminia. Agata również kocha się w Giuliu. Przybywa jej narzeczony, Ferdinado, spotyka się jednak z chłodem ze strony Agaty. Giustinia podejrzewa, że Giulio odwzajemnia uczucia Agaty, ten jednak odrzuca oskarżenia. Polidoro zaleca się do Checci, służącej Giustinii, którą adoruje jego służący Bastiano.

Akt II

Ferdinando chce odzyskać serce Agaty. Giustinia z trudem znosi obojętnośc Giulia. Polidoro odkrywa uczucie, jakim siostra darzy jego sekretarza i zwalnia go. Flaminio wyznaje uczucia giustinii, jednak nie odkrywa swojej prawdziwej tożsamości. Podczas urodzin Checci Polidoro odbywa wyścig w workach z Bastianem, co Giustinia wykorzystuje jako pretekst do zerwania zaręczyn.

Akt III

Flamino odrzuca zaloty Agaty i wzdycha do Giustinii. Porzucony Polidoro postanawia go zabić, jednak jego strzelba nie jest nabita. Giustinia oddaje rękę Flaminiowi, Agata zgadza się poślubić Ferdynanda, a Checca – Bastiana.