także Johannes Hieronymus lub Giovanni Geronimo

Ur. ok. 1580 w Wenecji

Zm. 17 stycznia 1651 w Rzymie

Niemiecko-włoski wirtuoz lutni i kompozytor wczesnego baroku

Syn austriackiego oficera Wilhelma Kapsbergera osiadłego w Wenecji. Od 1605 roku mieszkał w Rzymie, gdzie zyskał reputację błyskotliwego wirtuoza. Nawiązał kontakty z wybitnymi indywidualnościami swego czasu, sam prowadził we własnym domu akademię – rodzaj grupy dyskusyjno-artystycznej. Około 1609 poślubił Gerolimę di Rossi, z którą miał trójkę dzieci. W tym czasie zaczął publikować swoje kompozycje na lutnię i teorbę. Wydał sześć kolekcji, z których zachowała się Libro I d’intavolatura di lauto z 1611 roku.

Od 1624 pozostawał na służbie kardynała Francesco Barberini, gdzie współpracował z innymi kompozytorami, m.in. Girolamo Frescobaldim i Stefano Landim. Na dworze kardynała pozostawał do 1646 roku.

Znany przede wszystkim jako wykonawca i wirtuoz, poza muzyką instrumentalną tworzył też dzieła wokalne, z których zachowała się Apotheosis sive Consecratio SS Ignatii et Francisci Xaverii (1622).

Opery Giovanniego Girolama Kapsbergera

Ur. 10 września 1714 w Aversa pod Neapolem

Zm. 25 sierpnia 1774 w Neapolu

Włoski kompozytor okresu późnego baroku

Urodził się w zasobnej rodzinie kupca bławatnego. Uczył się początkowo w katedrze w swoim rodzinnym mieście, później w neapolitańskim Conservatorio di Sant’Onofrio, a następnie w Conservatorio di Santa Maria della Pietà dei Turchini. Jego debiutanckim dziełem była opera komiczna L’eerore amorosa w 1737.

Przełomem dla Jommellego było wystawienie w Rzymie dzięki protekcji księcia Yorku pierwszej opery seria Ricimero, Rè de’Gotti w 1740. Rok później wystawił w Bolonii Ezia z librettem Metastasia, co zaowocowało wyborem na członka Accademia Filarmonica. W 1743 zamieszkał w Wenecji i objął tam posadę dyrektora muzycznego w Ospedale degli Incurabili. Tworzył dzieła zarówno dzieła operowe, jak i sakralne. W 1747 wyjechał do Rzymu, a w 1749 objął tam stanowisko w kaplicy papieskiej. Powodzenie, z jakim spotkały się jego dzieła operowe w Rzymie i Wenecji (Achille in Sciro, 1747, Ifigenia in Aulide, 1751, Atillo Regolo, Demofoonte, 1753) przyniosły mu zamówienie na operę od księcia Karola Eugeniusza wirtemberskiego, dla którego skomponował w 1753 La clemenza di Tito. Wkrótce objął posadę Ober-Kapellmeistra na dworze książęcym w Stuttgarcie. Komponował muzykę wyłącznie do librett Metastasia (Catone in Utica, 1754, Artaserse, 1756, Ezio, 1758, Alessandro nell’Indie, 1760, L’Olimpiade, 1761).

Zwrotem w twórczości Jommellego było nawiązanie współpracy z Mattim Verazim, co przyniosło zmianę w stylu kompozytora. Wprowadził do swoich dzieł scenicznych elementy zaczerpnięte z oper francuskich, np. większą liczbę recytatywów akompaniowanych, a także zespołów i chórów.

W 1769 Jommelli porzucił dwór księcia Karola Eugeniusza i powrócił do Włoch. Podjął starania o współpracę z dworem w Lizbonie, jednak zatrzymanie partytur przez porzuconego pracodawcę uniemożliwiło mu korzystanie z dotychczasowego dorobku. Jommelli napisał wówczas swoja ostatnią operę Armida abbadonata (1770), a także nowe wersje starych dzieł (Demofoonte, 1770, Achille in Sciro, 1771, Ezio, 1774). Jednak jego ówczesne kompozycje zostały odrzucone przez publiczność jako zbyt awangardowe. Wywołało to kłopoty zdrowotne kompozytora (atak paraliżu). Mimo negatywnych reakcji neapolitańskiej publiczności napisał jeszcze serenatę Cerere placata (1772) i przeznaczoną dla Lizbony Tronfo di Clelia (1774). Po śmierci zorganizowano mu w Neapolu publiczny, uroczysty pogrzeb.

Ur. 25 marca 1699 w Bergedorfie pod Hamburgiem

Zm. 16 grudnia 1783 w Wenecji

Niemiecki kompozytor późnego baroku

Urodził się w rodzinie z muzycznymi tradycjami, a ojciec nauczył go podstaw muzyki. W wieku 19 lat wstąpił jako śpiewak tenorowy do opery w Hamburgu, którą kierował Reinhard Kaiser, który wcześniej zatrudnił jako skrzypka G.F. Haendla. W kolejnym sezonie Hasse został z polecenia Johanna Ulricha von Köninga zatrudniony w operze dworskiej księstwa Brunszwik-Lünenburg, gdzie zadebiutował jako kompozytor oper (Antigonus, 1723). Książe sfinansował dalszą edukację muzyczną Hassego i wysłał go do Italii. W 1724 kompozytor  odwiedził Neapol, gdzie zetknął się z Nicola Porporą i Alessandrem Scarlattim oraz spotkał słynnych śpiewaków, m.in. Farinellego.

Do roku 1730 Hasse przebywał we Włoszech, głównie w Neapolu, komponując dla tamtejszej opery królewskiej. W 1726 podróżował po Włoszech, a w 1727 poznał w Wenecji śpiewaczkę Fausitnę Bordoni, którą poślubił w 1730 roku. Dla scen włoskich skomponował w tym czasie 9 oper seria i 6 neapolitańskich.

W 1730 roku otrzymał posadę maestro di capella na dworze elektora saskiego w Dreźnie, gdzie razem z żoną przyjechał w roku 1731. Faustina stała się rychło ulubienicą drezdeńskiej publiczności, a zwłaszcza elektora i polskiego króla Augusta II Mocnego, przez co małżonkowie musieli się często rozstawać. Hasse podróżował do Włoch, a także do Londynu, gdzie przyłączył się do konkurującego z Haendlem Porpory. W jego teatrze wystawił w 1733 roku operę Artaserse. Komponował w tym czasie zarówno dla teatrów włoskich, jak i dla opery drezdeńskiej. W Dreźnie osiadł na stałe w 1739 roku, po śmierci Augusta II. Mieszkał tam z żoną do 1763 roku, w międzyczasie podróżując do Włoch, Wiednia, a prawdopodobnie również do Warszawy. Jedna z jego oper, Zenobia, została napisana specjalnie dla królewskiego teatru w Warszawie, tzw. Operalni, i tu miała premierę z okazji urodzin króla w 1761 roku.

W 1750 roku zdobył stanowisko Oberkappelmeistera, a w 1764 tytuł Supremum Musice Rector, co potwierdzało jego wysoką pozycję w świecie muzycznym. Komponował również dla dworu w Wiedniu, na którym cieszył się poparciem cesarzowej Marii Teresy i gdzie zetknął się z twórczością nastoletniego wówczas Mozarta. W 1771 wystawiono tam jego ostatnią operę Il Ruggiero. W końcu jednak opuścił Wiedeń i wrócił do Wenecji, gdzie w 1782 roku zmarła jego żona, a rok później on sam.

Był kompozytorem niezwykle płodnym, skomponował 120 oper, wiele oratoriów, kantat, mszy i utworów instrumentalnych.

Opery Hassego

George Frideric Handel (ang.)
Ur. 23 lutego 1685 w Halle
Zm. 14 kwietnia 1759 w Londynie
Niemiecki kompozytor późnego baroku, pracujący przez ponad 40 lat w Anglii

Urodził się w rodzinie bez tradycji muzycznych, jako syn Georga Händla, cyrulika i chirurga na służbie księcia Sachsen-Weissenfelds. Kształcił się muzycznie dzięki protekcji księcia i na jego życzenie. Gry na organach i klawesynie uczył się u Friedricha Wilhelma Zaucha, muzyka i kompozytora. W 1702 roku został organistą w Halle, jednak w 1704 porzucił to stanowisko i udał się do Hamburga, gdzie podjął pracę w operze jako skrzypek i klawesynista. Zetknął się tam z kompozytorem i dyrektorem opery Reinhardem Kaiserem, który powierzył mu kompozycje pierwszej opery (Almira, 1705 – 20 wystawień).

W 1706 roku wyjechał do Włoch na zaproszenie Ferdynanda Medyceusza, księcia Toskanii. Zetknął się tam z zarówno z wybitnymi mecenasami muzyki (markiz Francesco Maria Ruspoli, kardynał Carlo Colonna, kardynał Benedetto Pamphili), jak i z wybitnymi muzykami włoskimi tego czasu (Arcangelo Corelli, Alessandro i Domenico Scarlatti). We Włoszech powstały dzieła religijne (Dixie Dominus, 1707), oratoryjne (Il trionfo del tempo e del disinganno, 1707, La Resurrezione, 1708), kantatowe (Aci, Galatea e Polifemo, 1708), a w końcu operowe (Rodrigo, 1707, Agrippina, 1709 lub 1710 – 27 wystawień). Włoskie dzieła Haendla święciły triumfy i świadczyły o szybkim przyswojeniu sobie przez kompozytora osiągnięć muzyki włoskiej, a zwłaszcza opery neapolitańskiej, do której nawiązywał zarówno w oratoriach, jak i w operach.

W 1710 Haendel opuścił Włochy i objął posadę dyrektora muzycznego na dworze Jerzego Ludwika, elektora Hanoweru. W 1711 po raz pierwszy przybył do Anglii, gdzie wystawił w Londynie operę Rinaldo (15 wystawień). Zachęcony sukcesem tego dzieła, powrócił do Londynu w 1712 roku i wstąpił na służbę hrabiego Burlington. Powstały kolejne opery: sielanka Il pastor fido oraz Teseo (1713) i Amadigli (1715). W 1713 roku kompozytor wstąpił na służbę królowej Anny Stuart (skomponował dla niej Odę na urodziny królowej Anny), a po jej śmierci stworzył Te Deum dla jej następcy, Jerzego I, dawnego elektora Hanoweru i protektora Haendla. Postała wówczas także Pasja wg Brookesa (1717) i Muzyka na Wodzie (1717)  dedykowana królowi. Od 1717 Haendel pracował dla Jamesa Brydgesa, przyszłego księcia Chandos, i zamieszkał w jego rezydencji w Cannons. Skomponował wówczas cykl 11 hymnów Chandos Anthems, a także maskę pastoralną Acis and Galatea i oratorium Esther (1718).

W 1719 roku powstała Royal Academy of Music – zainicjowane przez szlachtę i popierane przez króla towarzystwo muzyczne finansowane przez subskrypcję. Haendel został jego dyrektorem artystycznym, zaś administratorem mianowano Johna Jacoba Heideggera, pochodzącego ze Szwajcarii impresaria muzycznego. Pierwszą operą skomponowana przez Haendla dla Royal Academy i wystawioną w King’s Theatre był Radamisto, a zadebiutował w niej kastrat Senesino, który był przez wiele lat najwybitniejszym wykonawcą oper kompozytora. W kolejnych latach Haendel zatrudnił m.in. słynne primadonny Franceskę Cuzzoni, a później Faustynę Bordoni – rywalizujące ze sobą i silnie skonfliktowane śpiewaczki. Wystawiono m.in. Floridante, Ottona, Flavię (1722/1723), Juliusza Cezara (1723/1724, Tamerlana, Rodelindę (1725), Alessandra, Scipione (1726), Admeta, Riccarda I (1727), Siroe, Tolomea (1728).

Po śmierci Jerzego I (1727) tron objął jego syn, Jerzy II Hanowerski. W tym roku Haendel przyjął obywatelstwo brytyjskie. W 1729 roku wycofali się subskrybenci, a tzw. druga Akademia zatrudniła znakomitą śpiewaczkę Annę Stradę del Po. Wystawiono Lotaria (1729), Partenope (1730), Poro, Ezio (1731), Sosarme (1732) i w końcu Orlanda (1732/1733). W tym czasie grupa opozycyjnych wobec króla arystokratów pod przewodnictwem księcia Walii Fryderyka Ludwika powołała do życia konkurencyjne przedsięwzięcie pod nazwą Opera of the Nobility, zatrudniające kompozytora Nicola Porporę oraz angażujące wybitnych  śpiewaków, w tym wykradzionego Haendlowi Senesina i legendarnego Farinellego. Haendel, walcząc o słuchaczy, zatrudnił kastrata Carestiniego, skomponował i wystawił – tym razem w Covent Garden – kolejne arcydzieła, m.in.: Arianna in Creta (1734), Ariodante, Alcina (1735), Atalanta (1736), Arminia, Giustinia, Berenice (1737). W kwietniu tego roku kompozytor podupadł na zdrowiu i przeszedł pierwszy atak paraliżu, który leczył w Akwizgranie. W tym czasie nastąpiło bankructwo Opera of the Nobility, a Porpora opuścił Londyn.

Haendel powrócił na scenę King’s Theatre i wystawił Faramonda (1738) oraz Serse (1738), w którym zadebiutował kolejny genialny kastrat, Caffarelli. Ostatnie opery włoskie w dorobku Haendla to Imeneo (1740) i Deidamia (1741). Jednak już wcześniej kompozytor stworzył kilka genialnych oratoriów, m.in. Athelię (1733), Saula i Izrael w Egipcie (1739). W roku 1739 kompozytor wydał Concerti Grossi op. 6. W 1742 roku oratorium Mesjasz odniosło spektakularny sukces w Dublinie i Haendel postanowił zastąpić sezony operowe, sezonami oratoryjnymi. Londyńska publiczność zaczęła bowiem bardziej cenić oratoria w języku angielskim niż włoską operę. Powstały kolejne dzieła: Samson (1743), Semele (1744), Hercules, Belshazzar (1745), Judas Maccabaeus (1747), Solomon, Susanna (1749), Theodora (1750), Jephta (1752), The Triumf of the Time and Truth (1757, rozszerzona wersja młodzieńczego oratorium z 1707, z tekstem w języku angielskim).

W tym czasie pogarszał się stan zdrowia kompozytora i, mimo leczenia oraz operacji, Haendel utracił wzrok. Zmarł w Wielką Sobotę 14.04.1759 roku o ósmej rano, a sześć dni później został pochowany w opactwie Westminsterskim. W jego pogrzebie uczestniczyło 3000 osób.

Opery Georga Friedricha Haendla

Ur. 1670 lub 1671 w Wenecji

Zm. 28 grudnia 1736 w Wiedniu

Włoski kompozytor okresu baroku

Był synem skrzypka. W dzieciństwie śpiewał w chórze bazyliki św. Marka w Wenecji oraz uczył się gry na różnych instrumentach, m.in. na skrzypcach i wiolonczeli u Giovanniego Legrenziego. Od 1699 przebywał w Mantui. Pracował tam na dworze księcia Ferdynanda Karola Gonzagi, wielbiciela opery, jako maestro di capella. Kompozycje napisane dla księcia Mantui nie zachowały się. W 1707 przeniósł się do Barcelony na dwór Karola VI Habsburga, gdzie pracował jako kompozytor. Napisał wówczas kilka dzieł, które były pierwszymi włoskimi operami wystawionymi w Hiszpanii. W 1708 wrócił do Włoch na dwór księcia Francesco Marii Ruspolego w Rzymie jako maestro di capella. Napisał wówczas swoje ważne dzieło La costanza in amor vince l’inganno (1710) dla publicznego teatru w Maceracie. Od 1716 mieszkał w Wiedniu, gdzie objął posadę vice-maestro di capella na dworze cesarskim. Skomponował wówczas około 40 oper, zarówno tragicznych, jak i komicznych. Podejmował się też realizacji zamówień dla dworu arcybiskupa Salzburga. W Wiedniu mieszkał i pracował do śmierci.

Był jednym z najpopularniejszych i najbardziej uznanych kompozytorów swoich czasów. Był twórcą niezwykle płodnym, skomponował m.in. 114 dzieł religijnych (w tym 20 mszy, motety, nieszpory), 37 oper, 26 tzw. serenat scenicznych, 29 oratoriów, kantaty, madrygały i wiele dzieł instrumentalnych. Do kilku z jego oper libretta napisał Pietro Metastasio.

Opery Antonia Caldary

Ur. 4 marca 1678 w Wenecji

Zm. 27 lub 28 lipca 1741 w Wiedniu

Włoski skrzypek i kompozytor okresu baroku, ksiądz katolicki

Jego ojciec był skrzypkiem w bazylice św. Marka i pierwszym nauczycielem. W 1703 Antonio przyjął święcenia kapłańskie i temu zawdzięcza swój przydomek Il Prete Rosso, czyli Rudy Ksiądz. W tym samym roku rozpoczął pracę jako nauczyciel skrzypiec w Pio Ospedale della Pietà – ochronce dla dziewcząt, w której pracował do końca życia.

Pierwszy zbiór sonat opublikował w 1705 roku, a w 1711 wydał w Amsterdamie zbiór koncertów, którym wzbudził duże zainteresowanie. W 1713 zadebiutował operą Ottone in villa, rok później wystawił operę Orlando finto pazzo w teatrze Sant’Angelo w Wenecji, z którym współpracował następnie przez wiele lat jako impresario i kompozytor. Kolejne dzieła operowe wystawiał w Sant’Angelo i w Teatro San Moisè. W tym samym czasie napisał też łacińskie oratorium Juditha Triumphans (1716), jedno z licznych dzieł religijnych.

W 1718 wstąpił na służbę księcia Filipa von Hesse-Darmstadt, gubernatora Mantui, dla którego pisał kolejne opery. Twórczość sceniczna stanowiła w tym okresie pole jego głównych zainteresowań. Równolegle jednak komponował dzieła instrumentalne, zwłaszcza koncerty solowe, przede wszystkim na skrzypce. Najbardziej znanym dziełem tego okresu jest zbiór Il cimento dell’armonia e dell’invenzione, zawierający słynne Cztery pory roku (1725).

Wiele podróżował, pracując dla teatrów Wenecji, Mediolanu, i Rzymu. W 1726 w jednej z jego oper, Dorilla in Tempe, zadebiutowała Anna Girò, jego ulubiona śpiewaczka. W kolejnych latach komponował opery, a jego sława dociera na największe dwory Europy. Od 1735 roku nosił honorowy tytuł maestro di capella księcia Lotaryngii, równocześnie został też głównym kapelmistrzem w La Pietà. Jednak utracił to stanowisko w 1738. Stopniowo sława Vivaldiego w Wenecji gasła, a ostatnie opery nie cieszyły się powodzeniem. W 1740 wyjechał do Wiednia, dotarł tam w 1741 i miesiąc później zmarł.

Skomponował około 500 koncertów instrumentalnych, 35 oper, oratorium i wiele kompozycji sakralnych. Jednak jego twórczość popadła w zapomnienie, a jej ponowne odkrycie zawdzięczamy zainteresowaniu muzyką Jana Sebastiana Bacha, który dokonał transkrypcji koncertów skrzypcowych Vivaldiego na klawesyn. W 1926 roku odkryto tzw. rękopisy turyńskie, czyli partytury m.in. 140 dzieł instrumentalnych, 12 oper, 29 kantat Vivaldiego. Dało to początek renesansowi zainteresowania muzyką Rudego Księdza.

Opery i oratoria Antonia Vivaldiego

Antonio Caldara

Georg Friedrich Haendel

Johann Adolph Hasse

Niccolò Jomelli

Giovanni Girolamo Kapsberger

Stefano Landi

Jean-Baptiste Lully

Claudio Monteverdi

Giovanni Battista Pergolesi

Nicola Porpora

Henry Purcell

Jean-Philippe Rameau

Alessandro Scarlatti

Georg Philipp Telemann

Leonardo Vinci

Antonio Vivaldi