Il Venceslao – Wacław (Władysław?), król Polski
opera w pięciu aktach
muzyka Antonio Caldara
libretto Apostolo Zeno
premiera w Hoftheater w Wiedniu, 4 listopada 1725, z okazji uroczystości na cześć cesarza Karola VI, z dekoracjami Giuseppe’a Galli-Bibiena
Premierowa obsada:
Venceslao, król Polski (alt-kastrat) – Gaetano Orsini
Casimiro, jego syn (alt-kastrat) – Pietro Casati
Alessandro, drugi syn, kochanek Erenice (sopran–kastrat) – Giovanni Vincenzi lub Domenico Genovesi
Lucinda, księżniczka litewska (sopran) – Faustina Bordoni
Erenice, księżniczka, ukochana Alessandro (alt) – Rosa D’Amberville
Ernando, generał i faworyt Venceslao, przyjaciel Alessandro (tenor) – Francesco Borosini
Gismondo, kapitan gwardii, zaufany Casimiro (bas) – Christoph Praun
Akt I
Cały Kraków celebruje zwycięstwo generał Ernanda nad Adrastusem, dowódcą wojsk mołdawskich (Abbiam vinto. Amico regno). Król przybywa wraz z synami (Se vuoi dar leggi). Alessandro wita przyjaciela, Casimiro go unika. Król chce nagrodzić generała, pyta go o to, czego pragnie, Ernando chce coś wyznać. Scenę przerywa Casimiro. Venceslao prosi Alessandra, aby poszedł za przyjacielem i robi wyrzuty Casimiro za przerwanie uroczystości.
Gismondo, kapitan gwardii i zaufany Casimiro, ostrzega go o przybyciu litewskiej królowej Lucindy w męskim przebraniu.
Lucinda staje przed królem jako sekretarz królowej, wysłany przez nią z podpisanym przez Casimiro zobowiązaniem do małżeństwa (Aveva l’idol mio) . Casimiro, zirytowany, zaprzecza i wychodzi. Mowa wzrusza Gismondo, który przyznaje, że poznał królową (Minor pena di un’alma fedele). Lucinda ma nadzieję na pomyślne rozwiązanie sprawy, ale jest też pełna obaw (Un motivo per piangere).
Erenice i Alessandro wespół z Ernandem postanawiają przyspieszyć swój ślub, aby uprzedzić ewentualny sprzeciw króla (Col piacer che siate miei). Erenice dostrzega, że Ernando jest smutny. Wkracza Casimiro i przerywa zwierzenia między Erenice i Ernando.
AKT II
Król zaprasza wszystkich na przedstawienie na cześć Ernanda. Lucinda, wciąż incognito, prosi o audiencję, jednak król odkłada rozmowę na później.
Wreszcie Lucinda wręcza notę z przyrzeczeniem małżeństwa podpisanym przez Casimiro, ten jednak zaprzecza i drze papier. Prosi władcę o pozwolenie i wyzywa rzekomego sekretarza na pojedynek. Vanceslao robi synowi wyrzuty, ten jednak chwali się zmiennością w miłości.
Ernando rozpacza z powodu swej niespełnionej miłości do Erenice. Kiedy ta przybywa, wyznaje jej miłość. Erenice nie może uwierzyć, że Ernando zdradza swego przyjaciela, ten jednak jest wierny Alessandro i godzi się na to, że musi cierpieć z miłości.
Wchodzi Casimiro, który chce uwieść Erenice, wyraża fałszywą skruchę za swoje uprzednie zachowanie i prosi ją o rękę. Erenice oburzona odrzuca ofertę (Non credo a quel core). Casimiro pała zemstą (D’ire armato un braccio forte). Gismondo informuje księcia o plotce, którą usłyszał od swojej siostry, że nastepnej nocy odbędzie się ślub Erenice. Casimiro grozi rywalowi śmiercią. Gismondo przeżywa nieszczęście Lucindy (Dovea di amor geloso).
AKT III
Lucinda modli się o boską pomoc (Cara parte di quest’alma). Venceslao chce odłożyć pojedynek, jednak Lucinda jest nieugięta. Przybywa Casimiro, wciąż wzburzony wiadomością o zbliżającym się ślubie Erenice. Odrzuca ostatnie prośby Lucindy i rozpoczyna pojedynek – jednym ciosem rozbraja kobietę, która wówczas ujawnia swoją prawdziwa tożsamość. Casimiro odchodzi, Vanceslao okazuje niezadowolenie z ukrywania tożasamości przez Lucindę i obiecuje jej swoją pomoc.
Królowa dziękuje i zyskuje nadzieję na odzyskanie męża.
Nocą Gidmondo się niepokoi o Casimiro, przybywa król, szukający syna – obaj obawiają się o los Ernanda. Wchodzi Casimiro z zakrwawionym mieczem, król żąda wyjaśnień, Casimiro w końcu przyznaje, że zabił Ernanda jako swego rywala. Pojawia się Ernando, ucieszony król oczekuje wyjaśnień od syna. Pojawia sie Erenice i prosi króla o sprawiedliwość i zemstę: ujawnia swój romans z Alessandrem i fakt, że zaloty Ernanda miały pomóc w utajeniu tego romansu z obawy przed zazdrością Casimiro, tej nocy mieli wziąć ślub, jednak Alessandro został zamordowany. Vanceslao pyta, czy zna mordercę, a Erenice wskazuje Casimiro, ten przyznaje się do tego, że przez pomyłkę zabił brata. Vanceslao nakazuje Gismondo wtrącić mordercę do więzienia.
Vanceslao opłakuje swój los i choć Ernando pociesza go, że jako suweren może ułaskawić syna, ten jednak jest zdecydowany zastosować surowe prawo. Lucinda niepokoi się losem Casimiro, broni go i twierdzi, że jako jej mąż nie podlega już królowi, ten jednak odrzuca jej argumenty, twierdząc, że Casimiro popełniając zbrodnię, był jego synem i poddanym. Lucinda powołuje się na jego obietnice pomocy, król poleca rozpocząć przygotowania do ślubu. Ernando niepokoi się losem Casimiro.
AKT IV
Erenice rozpacza nad urną z prochami Alessandra. Przybywa Ernando, razem rozważają, czy należy przebaczyć mordercy, jednak w końcu postanawiają wywrzeć zemstę.
Tymczasem Casimiro uwięziony, przeżywa swoje nieszczęście. Przybywa Lucinda i Gismondo. Książę sądzi, że przywożą mu wyrok śmierci, jednak Lucinda ogłasza, że uzyskała dla niego przebaczenie (duetto: Stringi. Abbracia). Gismondo prowadzi ich do króla, który ma ogłosić wyrok.
Venceslao pomimo rozterek nakłania syna do ślubu, Lucinda jest uradowana, król jednak zapowiada, że po ślubie Casimiro będzie musiał umrzeć. Ten wyrok wprawia wszystkich w zdumienie, Lucinda wpada w gniew i przeklina swój los, jednak Casimiro uznaje swoją winę i godzi się z wyrokiem. Lucinda jest udręczona.
AKT V
Erenice i Ernando wkraczają do pałacu i zastają tam tłum domagający się ułaskawienia Casimiro. Przybywa król i nakazuje przyprowadzenie syna. Casimiro wyznaje przed ojcem swoje winy i błaga o wybaczenie. Król skazuje go na śmierć. Venceslao rozpacza, że nie może być równocześnie dobrym ojcem i dobrym królem (L’arte, si, del ben regnar). Erenice mimo żałoby nakłania go do przebaczenia bratobójcy, król odrzuca jej prośbę (Ricordati che padre). Następnie Ernando prosi o łaskę dla Casimiro jako nagrodę za swoje wojenne triumfy, jednak i ta prośba zostaje odrzucona (Spunta su que’begli occhi).
Gismondo przynosi wieść, że Lucinda stanęła na czele buntu, wszyscy domagają się wolności dla księcia. Erenice opłakuje swoją utraconą miłość (Luogo magnifico con trono reale). Tłum otacza Lucindę i Casimiro, krzycząc „Vivat Casimiro!”, on jednak nie chce uzurpować tronu ojca i godzi się z wyrokiem. Przeprasza ojca za wywołanie powstania i poddaje się prawu. Venceslao zapowiada swoją abdykację, gdyż nie będąc królem, może przebaczyć synowi. Casimiro przyjmuję koronę i deklaruje, że poślubi Lucindę, przeprasza Ernanda i oferuje mu rękę Erenice.
Opis libretta na podstawie rozprawy doktorskiej: Silvia Urbani, Il Venceslao di Zeno e Caldara (1725): invenzione del dramma, tradizione del testo, libretto e partitura, Universita di Bologna, 2017
Relacja- Il Venceslao Caldary, czyli barokowa historia Polski
Słowa kluczowe: Caldara, Il Venceslao, opera barokowa, opera włoska