Il ritorno d’Ulisse in patria – Powrót Ulissesa do ojczyzny

drama per musica w trzech aktach z prologiem
muzyka Claudio Monteverdi
libretto Giacomo Badoaaro wg „Odysei” Homera
premiera w Teatro SS Giovanni e Paolo/Teatro San Cassiano w Wenecji, 1640

Premierowa obsada:
L’Humana fragilita (sopran)
Tempo (bas)
Fortuna (sopran)
Amor (sopran)
Ulisse (tenor) – Francesco Manelli (?)
Penelopa, żona Ulissesa (sopran) – Giulia Paolelli (?)
Telemaco (tenor) – Constantino Manelli (?)
Antinoo (bas)
Pisandro (tenor)
Anfinomo (alt)
Eurimaco (tenor)
Melanto (sopran)
Iro (tenor)
Ericlea (alt)
Eumete (bas)
Jowisz (tenor)
Neptun (bas)
Minerwa (sopran) – Maddalena Manelli (?)
Juno (sopran)
Syreny
Najady
Chór w niebie
Chór na morzu

Prolog
Ludzka kruchość w towarzystwie Czasu, fortuny i Amora prorokuje nieszczęście Odyseusza.

Akt I
Penelopa wiernie czeka na męża. Mamka Eryklea modli się o powrót Odysa.

Melanio, służąca Penelopy zabawia się z kochankiem Eurymachem. Do brzegu Itaki zbliża się łódź Feaków.Neptun skaży się na Feaków, którzy pomogli Odysowi wrócić do ojczyzny. Skazuje ich na  przemianę w skałę. Jowisz aprobuje wyrok brata. Odys pyta pasterza o nazwę krainy, w której się znalazł. Dowiaduje się, że to Itaka. Nie może w to uwierzyć. Dopiero gdy pasterz okazuje się przebraną Minerwą, prawda dociera do Odysa. Minerwa nakazuje my zachowanie incognito i zamienia go w starca. Wysyłago  do starego przyjaciela, pasterza Eumajosa. Sama udaje się do Spraty po Telemacha.Melanto usiłuje namówić Penelopę na korzystanie z życia, jednak Penelopa nie słucha jej podszeptów. Odyseusz prosi Eumajosa o gościnę, pasterz go przyjmuje.

Akt II
Minerwa przenosi Telemacha do Itaki. Witają go Eumajos i nieznajomy starzec. Eumajos rusza, aby uprzedzić Penelopę o powrocie syna. Tymczasem Telemach poznaje tożsamość tajemniczego starca. Mealnto i Eurymach knują przeciw Penelopie. Zalotnicy przypuszczają kolejny, daremny szturm. Eumajos zapowiada powrót Telemacha i jego ojca. Zalotnicy postanawiają zabić młodzieńca. Minerwa zamierza zaproponować Penelopie konkurs: ktokolwiek napnie łuk Odysa, zyska jej rękę. To sposób na to, aby łuk znalazł się w rekach właściciela. Telemach opowiada matce o podróżach, zachwycając się zwłaszcza uroda Heleny. Eumajos sprowadza żebraka do pałacu. Królowa ogłasza konkurs łuczniczy, zalotnicy ponoszą klęskę. Tylko żebrak potrafi napiąć łuk. Odys zabija wszystkich zalotników.

Akt III
Melante skarży się na żebraka, który zabił jej kochanka. Eumajos stara się przekonać królową, że starzec jest jej mężem. Penelopa mu nie wierzy. Nawet Telemach nie potrafi przełamać nieufności matki. Minerwa prosi Junonę o wstawiennictwo u Jowisza, ten zaś wstawia się za małżonkami u Neptuna. Euryklea również waha się co do tożsamości starego żebraka. Nikt nie jest w stanie przekonać Penelopy, że jej małżonek wrócił. Nie wierzy zapewnieniom Eumajosa, Telemacha, ani Euryklei, która rozpoznała w kąpieli znamię Odysa. Dopiero gdy Odys ujawnia znajomość tajemnic małżeńskiej alkowy, Penelopa ostatecznie przekonuje się o powrocie ukochanego męża.

Wykonania w Polsce

Relacje

Słowa kluczowe: Il ritorno d'Ulisse in patria, Monteverdi, opera barokowa, opera włoska