Archiwa tagu: Naïs

I znów Rameau!

Jean-Philippe Rameau, Naïs

Filharmonia Narodowa, Warszawa – 8.05.2018

Kierownictwo muzyczne – Stefan Plewniak
Reżyseria – Olivier Lexa
Choreografia – Iwona Runowska
Projekcje – Adam Nyk

Wykonawcy:
Naïs (mezzosopran) – Natalia Kawałek
Neptune (houte-contre) – Sean Clayton
Astérion (haute-contre) – Erwin Aros
Flore, Bergère (sopran) – Cécile Achille
Jupiter, Télénus (baryton) – David Witczak
Plutorn, Terésie, Palémon (baryton) – Jean-Christophe Lanièce
Tancerze Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej w Poznaniu
Orkiestra i chór Il Giardino d’Amore, dyr. Stefan Plewniak

Prolog; mat, prom FN

Konstrukcja francuskiej opery barokowej pozostawała niezmieniona od momentu, gdy Jean-Baptiste Lully nadał jej formę monumentalnej tragédie lyrique: patetyczny prolog sławiący władcę/bogów i pięć operowych aktów. Czas jest w nich sprawiedliwie dzielony pomiędzy śpiewaków i tancerzy, większość partii wokalnych to patetyczne recytatywy, arie rzadko mają formę trzyczęściową rodem z opery neapolitańskiej. Balet nie tylko uczestniczy w akcji, ale żywo ja komentuje i podsumowuje. Dlatego wersja koncertowa – bez tańca – to po prostu zaledwie połowa dzieła.

Naïs Jeana-Philippe’a Rameau jest jakby lżejsza formą tragédie lyrique, jest mianowicie operą pastoralną (pastorale héroïque). Ma typowy dla dzieł francuskich prolog dziejący się pośród olimpijskich bogów i tylko trzy akty, w których zawarto dzieje szczęśliwej miłości boga Neptuna i pięknej nimfy Naïs. Mimo intryg zazdrosnych rywali, prawdziwa miłość przezwycięża przeszkody i Naïs triumfuje u boku ukochanego w jego morskim pałacu.

Z taką materią zmierzył się zespół zebrany i przygotowany przez Stefana Plewniaka, który na polskich scenach pozostaje niezmiennie wyjątkiem – nikt oprócz niego nie porywa się na inscenizowanie twórczości francuskiego geniusza. W 2015 roku Plewniak przygotował Les Indes Galantes – najpierw w wersji koncertowej, potem, w 2016, w pełnej inscenizacji na deskach Opera Nova w ramach Bydgoskiego Festiwalu Operowego, w reżyserii Natalii Kozłowskiej. Po dwóch latach w kolejnej edycji tego festiwalu zaprezentował sceniczną wersję Naïs. Melomanii warszawscy mieli właśnie możliwość obejrzenia wersji pół-scenicznej tej opery na deskach Filharmonii Narodowej. Pół-sceniczność dotyczyła przede wszystkim dekoracji, której w Warszawie nie pokazano, ubierając jednak śpiewaków i chór (a nawet dyrygenta) w skromne kostiumy. Jednak zachowano niezwykle ważny element francuskiej opery, a mianowicie balet.

Do swoich przedsięwzięć Plewniak przygotowuje przede wszystkim jedną ze stworzonych i prowadzonych przez siebie formacji, czyli orkiestrę i chór Il Giardino d’Amore. To ci właśnie muzycy występowali z nim zarówno w inscenizacjach Les Indes Galantees, jak i Naïs. Grupa solistów jest również niemal identyczna – to przede wszystkim Natalia Kawałek i Sean Clayton jako główni protagoniści, ale również David Witczak, Cécile Achille i Erwin Aros. Do występów baletowych zaprosił Plewniak sprawdzoną młodzież – tancerzy ze Szkoły Baletowej w Poznaniu. Podobnie jak dwa lata temu w Bydgoszczy swój brak doświadczenia i skromne jeszcze umiejętności pokrywali zaangażowaniem i entuzjazmem.

Trudno jednoznacznie ocenić ten spektakl. Przede wszystkim dlatego, że Plewniak nie ma w Polsce żadnej konkurencji. Można się oczywiście odwołać do koncertowego wykonania Les Boreades, które zaprezentował przed kilku laty w Krakowie Marc Minkowski. Można też pamiętać o wielu znakomitych, francuskich głównie inscenizacji, które można obejrzeć np. w telewizji Mezzo. Ale nawet najświetniejszy spektakl w telewizji nie jest właściwą płaszczyzną porównań dla spektaklu na żywo. Do odbioru potrzeba przecież nie tylko perfekcji wykonania, ale też tej specyficznej chemii, która powstaje w zetknięciu wykonawców i publiczności. A w tworzeniu tej chemii Plewniak jest mistrzem. Dyryguje z ogromnym zaangażowaniem, w Naïs nie potrafił sobie odmówić wykonania części solowych, wirtuozowskich partii skrzypcowych – jest wszak znakomitym skrzypkiem. Nawet jeśli w grze orkiestry doszukać się można niedociągnięć (wczoraj ewidentnie rozgrzewali się w trakcie koncertu i ich gra podczas prologu była wyraźnie słabsza niż podczas kolejnych aktów opery), to cały zespół – i instrumentaliści, i soliści, i młodzi tancerze – emanują radością i entuzjazmem. Ten nastrój stopniowo udziela się publiczności, aż po końcowy bis i standing ovation. Nie będę więc wybrzydzać i kupię Plewniaka w całości z dobrodziejstwem inwentarza. Marząc, że kiedyś urośnie mu jakaś konkurencja i będzie można się kłócić, która jest bardziej francuska i zwyczajnie lepsza.

Naïs

Naïs – Nais

pastorale héroïque w trzech aktach z prologiem
muzyka Jean-Philippe Rameau
libretto – Louis de Cahusac
premiera w Académie Royale de Musique, Théâtre du Palais-Royal 22 kwietnia 1749

Premierowa obsada:
Naïs (sopran) – Marie Fel
Neptune (tenor) – Pierre Jélyotte
Jupiter, Tirésie (bas) – François Le Page
Télénus (bas) – Claude Chassé de Chinais
Pluton (bas)
Astérion (tenor) – François Poirier
Palémon (bas) – Person
Flore, Bergère (soprany) – Coupée, Pavignée

Prolog. Zgoda bogów
Wojna i Niezgoda podburzają Tytanów i Gigantów do rzucenia wyzwania bogom (Attaquonsles cieux). Chór wzywa Jowisza (Lancez, lancez la foudre). Gromowładny wespół z innymi bogami uśmierza bunt (Triomphe, au Jupiter), po czym dzieli się władzą z pozostałymi bogami: sam obejmuje niebo, Neptun dostaje we władanie wody, zaś Pluton – krainę zmarłych, w której więzi Niezgodę i Wojnę. Flora obiecuje słodycz wiosny (Ah! que la paix noux promet de douceurs). Bogowie triumfalnie wstępują na Olimp (Heureux vainqueur).

Akt I
Na igrzyska nad brzegiem Cieśniny Korynckiej przybywa Neptun w przebraniu (Que ces paisibles bords – Je ne suis plus ce Dieu volage). Serce boga zdobyła nimfa Nais, jednak gdy się ona pojawia (Tendres oiseaux), ściga ją zalotnik Telenus (J’ai trop connu par vos soupors). Inny z jej zalotników, Asterion, bierze w igrzyskach udział (tercet Chantons le dieu des eaux). Jednak Nais nie odwzajemnia uczuć swoich zalotników. Po igrzyskach pośród ludzi pojawiają się morskie bóstwa i boginki (Chantons Naïs), wdzięki pięknej nimfy opiewa też wciąż ukrywający tożsamość Neptun (Tout cède au charme de vos yeux). To widowisko bardzo podoba się Nais.

Akt II
Nais adorowana przez Neptuna przybywa do groty wróżbity Tyrezjasza, swojego ojca (Dans ce riant séjour). Zakochany bóg wyjawia nimfie swe uczucia (L’Amour, dont je bravais l’empire). Nais odrzuca jego zaloty, choć w głębi serca odwzajemnia jego uczucia (Ces rapides traits de flamme). Telenus podejrzewa, że Nais wreszcie się zakochała (Non, je ne serai plus inquitet), jednak Nais ucieka przed nim do groty ojca, co wzbudza zazdrość w nieszczęsnym zalotniku (Cessez, soupçons jaloux). Do groty przybywa drugi z wielbicieli nimfy, Asterion (Les ennuis de l’incertitude). Tyrezjasz odbiera hołdy pasterzy (La voix des plaisirs m’appelle – Chantez, riez). Wróżbita zgadza się przepowiedzieć proszącym przyszłość. Asterion pyta, czy Nais go pokocha. Tejrezjasz tłumaczy mowę ptaków i oznajmia, że Nais pokocha, jednak wszyscy powinni się lękać gniewu boga mórz. Asterion i Telenus postanawiają złożyć w ofierze Neptunowi tajemniczego rywala (Aux armes, vangeons-nous).

Akt III
Neptun czeka na Nais nad brzegiem morza (Mais déjà l’horizon s’éclaire). nimfa ostrzega go, że czyhają na niego wrogowie, on jednak chce słuchać tylko o miłości (Que l’univers entier – Amor me guide). Gdy okręty wojenne atakują łodzie morskich bóstw (Allumez, vos rapides feux), Neptun wzburza fale i topi napastników. ujawnia nais swoja tożsamość i zabiera ją do wodnego pałacu (duet: Que je vous aime).

Wykonania w Polsce

Relacje