oratorium w trzech aktach
muzyka Georg Friedrich Haendel
libretto Newburgh Hamilton, na motywach poematu Johna Miltona Samson Agonistes i biblijnej Księgi Sędziów, 13-16
premiera w Covent Garden w Londynie, 18 lutego 1743
Premierowa obsada
Samson (tenor) – John Beard
Dalila, żona Samsona (sopran) – Catherine Clive
Micah, przyjaciel Samsona (kontralt) – Susanna Maria Cibber
Manoah, ociec Samsona (bas) – William Savage
Harapha, siłacz (bas) – Thomas Reinhold
Filistynka, służąca Dalili (sopran) – Miss Edwards
Israelitka (sopran) – Christina Maria Avoglio
Filistyn (tenor) – Thomas Lowe
Israelita (tenor) – Thomas Lowe
Posłaniec (tenor)
Akt 1
Filistyni obchodzą święto na cześć swego boga Dagona. Izraelici opłakują los swego bohatera Samsona, teraz niewidomego i w niewoli Filistynów. Przyjaciel Samsona, Micah, który odwiedza go tego dnia, jest przerażony tym, jak nisko upadł ich niegdyś niepokonany bohater(Oh, mirror of our fickle state!). Widzi upokorzenie Samsona jako symbol klęski Izraela, ale Samson twierdzi, że to, co go spotkało, zdarzyło się z jego własnej winy, ponieważ zdradził sekret swojej magicznej siły kobiecie, która go zdradziła. Samson gorzko skarży się na oślepienie (Total eclipse! No sun, no moon!).
Ojciec Samsona, Manoah, odnajduje Samsona i jest zszokowany jego przemianą. Samson pragnie śmierci. Chór Izraelitów pociesza go i zapewnia, że zatriumfuje nad śmiercią i czasem.
Akt 2
Micah i Izraelici błagają Boga o pomoc, ponieważ Samson nadal chce umrzeć. Pojawia się Dalila z grupą młodych kobiet i mówi Samsonowi, że jest jej przykro z powodu tego, co zrobiła, i że nie zdawała sobie sprawy, jak poważne będą konsekwencje jej zdrady. Próbuje przekonać Samsona, że nadal go kocha (With plentitive notes and am’rous moan), ale ten gniewnie ją odrzuca.
Przybywa Harapha, filistyński siłacz. Obraża Samsona, który wyzywa go na pojedynek. Harapha jednak twierdzi, że walka ze ślepcem mu uwłacza (Honour and arms scorn such a foe). Samson kpi z niego i usiłuje go sprowokować. Micah twierdzi, że moc boga Izraelitów przewyższa moc Dagona. Chóry Izraelitów i Filistynów chwalą każdy swego Boga (Fix’d in his everlasting seat).
Akt 3
Harapha przybywa, by zabrać Samsona na święto Filistynów i tam go pokazać jako trofeum (Presuming slave, to move thir wrath!). Samson początkowo odmawia, ale w końcu obmyśla plan i zgadza się pójść na święto. Jednak ostrzega Izraelitów, aby trzymali się od niego z daleka.
Manoah przybywa z planem uwolnienia Samsona (How willing my paternal love). Z daleka słychać pieśni Filistynów wzywające Dagona. Nagle dźwięki święta zamieniają się w hałas i panikę.
Przybywa posłaniec i relacjonuje Izraelitom wypadki: Samson zawalił na siebie budynek i pogrzebał pod gruzami siebie i Filistynów. Zwłoki Samsona zostają odnalezione i formuje się orszak pogrzebowy, a dzieci Izraela lamentują nad śmiercią bohatera (Let the bright seraphim in burning row). Izraelici chwalą swego Boga (Let their celestial concerts all unite).
Galatea – Mhairi Lawson
Acis – Robert Murray
Damon – Jeremy Budd
Coridon – Tom Robson
Polyphemus – Ashley Riches Gabrieli Consort & Pleyers, dyr. Paul McCreesh
Wydawałoby się, że nie ma bardziej neutralnej i ponadczasowej dziedziny sztuki niż opera barokowa. Muzykolodzy i artyści jeszcze do niedawna spierali się o metodę wykonawczą, ale dziś już nikt nie kwestionuje tzw. wykonawstwa historycznego, polegającego na możliwie maksymalnej wierności dawnej praktyce zarówno przez grę na dawnych instrumentach (lub ich kopiach), jak i kultywowaniu – na ile to wiadome i możliwe – historycznej metodyki śpiewu.
A jednak nawet podczas koncertu przepięknej serenaty Haendla w jej najpopularniejszej dwuaktowej, anglojęzycznej wersji trudno uciec od współczesności i aktualnych problemów.
Nie wynikają one wprawdzie z warstwy muzycznej – w końcu Gabrieli Consort & Pleyers pod kierunkiem Paula McCreesha to znakomita formacja, bezbłędnie praktykująca wykonawstwo historyczne, grająca lekko, w zawrotnym chwilami tempie (uwertura!), a zaledwie 13-osobowy skład instrumentalistów, który wystąpił w Katowicach, w niczym nie ustępował znacznie liczniejszym orkiestrom – znakomita ekspresja, niebywała lekkość frazy, precyzja i czystość brzmienia. „Jak oni grają!” – chciało się wykrzyknąć już podczas pierwszych taktów.
Acis and Galatea – dyrygent i soliści w NOSPR 12.01.2018; fot. IR
Do wykonania serenaty McCreesh zaprosił solistów, którzy nie należą do popularnej europejskiej czołówki, choć wszyscy śpiewali świetnie. W piątkę tworzyli chór, który co prawda nie brzmiał jak potężne Haendlowskie chóry z jego późnych oratoriów, ale w tym kameralnym utworze był absolutnie wystarczający. Stosunkowo najmniej urzekająca była chyba Mhairi Lawson jako Galatea – śpiewała czysto i wdzięcznie (piękna aria pastoralna z towarzyszeniem fletu piccolo Ye verdant plains and woody mountains), ale w jej śpiewie, zwłaszcza w partiach dramatycznych, brakowało mi głębszej ekspresji. Lepiej spisywali się tenorzy – Robert Murray jako tytułowy Acis śpiewał bardziej ekspresyjnie, zwłaszcza w partiach lirycznych. Obaj pozostali tenorzy, dzielący pomiędzy siebie arie pasterzy Damona i Coridona mieli okazje do popisu głównie w akcie drugim. Publiczności najbardziej podobał się Ashey Riches jako groteskowy Polifem, może dlatego, że swój śpiew wzbogacił o całą serię malowniczych min, które postaci olbrzyma nadawały cechy niemal komiczne.
A przecież Polifem to nie zabawny wielkolud – w opisanym przez Owidiusza micie to potencjalny gwałciciel i faktyczny morderca, który bez pardonu niszczy szczęście i uczucie tytułowych kochanków. Kiedy wyznaje Galatei uczucie w arii O ruddier than the cherry i zostaje ze wstrętem odrzucony przez piękną nimfę, wygłasza swoje kredo: Cease to beauty to be suing! śpiewa, tłumacząc dalej, że mężczyzna nie prosi, tylko bierze to, co chce.
Na próżno Damon próbuje go przekonać w lirycznej arii: Would you gain the tender creature, śpiewając: Softly, gently, kindly treat her – to zresztą chyba najpiękniejsza aria w tej serenacie, wykonana przez Toma Robsona z zupełnie niebywałą ekspresją – miękko i czule, zgodnie z wymową tekstu. Polifem oczywiście wybierze przemoc, zabije Acisa i będzie napastował Galateę, którą uratuje dopiero ucieczka do morza.
Dla znających mity greckie, a zwłaszcza ich Owidiuszową wersję, nie jest tajemnicą, że zawierają one cały katalog i wszelkie rodzaje przemocy mężczyzn (bogów, herosów, ludzi) wobec kobiet (bogiń, nimf, zwyczajnych śmiertelniczek). Są one napastowane, porywane, gwałcone, poślubiane przemocą, okaleczane, a nierzadko na koniec zabijane. I nie dzieje się tak w kilku ekstremalnych historiach, ale niemal w każdej! Tak właśnie wygląda ta jedna z podstaw naszej europejskiej, grecko-rzymskiej tradycji kulturowej. Baza naszej cywilizacji. Czy prawa kobiet jako prawa człowieka to tylko wybryk historii? Czy równouprawnienie zniknie jak wiele innych przelotnych zjawisk, sprzecznych w swej istocie z ludzką naturą? Czy walka o równość płci jest z góry skazana na porażkę?
Takie właśnie niewesołe refleksje towarzyszyły mi w piątek podczas obcowania ze znakomitym wykonaniem pięknej Haendlowskiej serenaty. Ale to na szczęście całkiem pozamuzyczne smutki!
2023, 16 i 17 marca – Polska Opera Królewska, Teatr Królewski w Łazienkach, Warszawa
Wersja dwuaktowa (HWV 49a)
Kierownictwo muzyczne – Krzysztof Garstka
Reżyseria, reżyseria świateł – Natalia Kozłowska
Scenografia – Marianna Oklejak
Kostiumy – Paulina Czernek
Projekcje – Marek Zamojski
Przygotowanie zespołu wokalnego – Jakub Szafrański
Konsultacje choreograficzne – Joanna Lichorowicz-Greś
Wystąpili: Acis – Łukasz Kózka/Jacek Szponarski Galatea – Sylwia Stępień/Dorota Szczepańska Damon – Aleksander Rewiński/Sylwester Smulczyński Polyphemus – Paweł Michalczuk/Mikołaj Bońkowski Pasterze – Zespół Wokalny POK: Małgorzata Rudnicka, Maria Złotek, Marta Schnura, Joanna Talarkiewicz, Jakub M. Grabowski, Andrzej Klepacki, Paweł kowalewski, Mikołaj Zgódka, Samuel Ferreira, Grzegorz Żołyniak
Zespół Instrumentów Dawnych Polskiej Opery Królewskiej Capella Regia Polona
dyr. Krzysztof Garstka
2019, 6, 7 września – V Festiwal Oper Barokowych Dramma per Musica, Mała Warszawa w Warszawie
plakat V Festiwalu Oper Barokowych Dramma per Musica, aut. Alicja Grążawska
Reedycja spektaklu z 2014 roku
Kierownictwo muzyczne – Lilianna Stawarz Inscenizacja i reżyseria – Natalia Kozłowska Kostiumy – Martyna Kander Projekcje wideo – Ula Milanowska, Sylwester Łuczak Charakteryzacja – Magda Lena Pietraszko
Wykonawcy: Agrippina – Anna Radziejewska Poppea – Barbara Zamek Claudio – Paweł Kołodziej Ottone – Jan Jakub Monowid Nerone – Michał Sławecki Pallante – Artur Janda Narciso – Rafal Tomkiewicz Lesbo – Jasin Rammal-Rykała
Royal Baroque Ensemble: I Skrzypce Grzegorz Lalek (koncertmistrz), Ludmiła Piestrak, Ewa Chmielewska II Skrzypce Marcin Sochan, Alicja Sierpińska, Michał Piotrowski Altówki Marcin Stefaniuk, Małgorzata Feldgebel Wiolonczele Maciej Łukaszuk, Jakub Kościukiewicz Kontrabas Grzegorz Zimak Chitarrone Henryk Kasperczak Fagot Szymon Józefowski Oboje Katarzyna Pilipiuk, Agnieszka Mazur Flety Marek Nahajowski, Paweł Iwaszkiewicz Klawesyny Lilianna Stawarz, Krzysztof Garstka
Wykonawcy: Agrippina – Anna Radziejewska/ Anna Potyrała Poppea – Olga Pasiecznik/ Barbara Zamek Claudio – Wojtek Gierlach/ Paweł Kołodziej Ottone – Artur Stefanowicz/ Bartosz Rajpold Nerone – Michał Sławecki/ Kacper Szelążek Pallante – Artur Janda/ Sławomir Kowalewski Narciso – Jakub Józef Orliński/ Bartosz Rajpold Lesbo – Hubert Zapiór
Royal Baroque Ensemble: I Skrzypce Grzegorz Lalek (koncertmistrz), Ludmiła Piestrak, Ewa Chmielewska II Skrzypce Kamila Guz, Marcin Sochan, Alicja Sierpińska Altówki Marcin Stefaniuk, Małgorzata Feldgebel Wiolonczele Maciej Łukaszuk, Jakub Kościukiewicz Kontrabas Grzegorz Zimak Chitarrone Henryk Kasperczak Fagot Szymon Józefowski Oboje Katarzyna Sokołowska, Tytus Wojnowicz Flety Marek Nahajowski, Paweł Iwaszkiewicz Klawesyny Lilianna Stawarz, Krzysztof Garstka
2024, 25 kwietnia – Filharmonia im. Karola Szymanowskiego, Kraków
Capella Cracoviensis, dyr. Marcin Świątkiewicz
Wykonawcy:
Zuzanna – Solomiia Pavlenko
Sługa i Daniel – Karolina Augustyn
Joakim – Rafał Tomkiewicz
Pierwszy Starzec – Zbigniew Malak
Drugi Starzec i Chilkiasz – Paweł Konik
oratorium w trzech aktach
muzyka Georg Friedrich Haendel
libretto Newburgh Hamilton na podstawie biblijne Księgi Daniela (rozdz. XIII)
Premierowa obsada
Susanna (sopran) – Giulia Frasi
Joakim (alt) – Caterina Galli
Chelsiasz (bas) – Thomas Reinhold
Daniel (sopran)
Pierwszy Starzec (tenor) – Thomas Lowe
Drugi Starzec (bas) Thomas Reinhold
Sędzia (bas)
Chór Izraelitów, Chór Babilończyków
Akt I
Izraelici lamentują nad swoją niedolą. Zuzanna i jej małżonek Joakim opiewają swoje małżeńskie szczęście. Joakim musi wyjechać, czule żegna żonę. Dwaj Starcy, członkowie Rady Mędrców, którzy mieszkają w domu Joakima, zafascynowani są Zuzanna i chcą ją posiąść podczas nieobecności męża.
Akt II
Joakim tęskni za swoja małżonką. Zuzanna, zmęczona upałem, szuka ulgi, kąpiąc się w sadzawce. Mędrcy podglądają ją i usiłują namówić do uległości. Zuzanna odmawia. Wówczas oskarżają ją o cudzołóstwo przed społecznością Izraelitów i żądają sądu nad kobietą. Joakim otrzymuje list z wiadomością o losie Zuzanny i wraca do domu.
Akt III
Zuzanna zostaje uznana winną i skazana na śmierć. Pierwszy Starzec udaje, że jest tym zasmucony. Młody prorok Daniel prosi o możliwość przesłuchania obu mędrców. Starcy składają sprzeczne zeznania, Daniel ujawnia ich kłamstwa. Za fałszywe oskarżenia obaj zostają skazani na śmierć. Zuzanna łączy się z małżonkiem, cała społeczność wychwala jej cnotę.
oda w dwóch częściach
muzyka Georg Friedrich Haendel
libretto Newburgh Hamilton
premiera w Covent Garden Theatre w Londynie, 19 lutego 1736
Premierowa obsada
Anna Maria Strada
Cecilia Young
John Beard
Erard
Podczas uczty wydanej przez Aleksandra Wielkiego i jego metresę Thais po zajęciu Persepolis Tymoteusz śpiewa i gra na lirze. Sztuka królewskiego barda skłania Aleksandra do spalenia miasta. Święta Cecylia swoją grą sprowadza anioły, które przynoszą pokój i ukojenie,
libretto według „Duello d’Amore e di Vendetta” Francesca Silvianiego
premiera w Teatro del Cocomero we Florencji, jesień 1707
Premierowa obsada
Rodrigo (sopran-kastrat) – Stefano Frilli
Esilena (sopran) – Anna Maria Cecchi, zwana La Beccarina
Giuliana (tenor) – Francesco Giuicciardi
Florinda (sopran) – Aurelia Marcello
Evanco (sopran) – Caterina Azzolina, zwana La Valentina
Fernando (alt-kastrat) – Giuseppe Perini
Akt I
Rodrigo, król Kastylii wysyła armię pod dowództwem Giuliana, aby podbić Aragonię, którą rządzi Evanco. Rodrigo, choć żonaty z Esileną, romansował z siostrą Giuliana, Florindą, a owocem tego romansu jest syn. Nie porzucił jednak swojej małżonki, wobec czego Florinda, wiedziona słusznym gniewem, namawia brata, aby porzucił króla i zawarł sojusz z Evankiem. Esilena jest gotowa oddać męża i koronę, jednak Rodrigo odrzuca jej poświęcenie, szukając jednak wstawiennictwa u Florindy.
Akt II
Giuliano zapewnia Evanca, że jeśli ów poślubi Florindę, pomoże mu w połączeniu obu królestw pod jego berłem. Florinda jest nieprzejednana w swym gniewie i żąda zamsty na królu. Jeden z dowódców Rodryga, Fernando, podstępem więzi Giuliana i przekazuje go Rorigowi. Ten, mając w ręku tak znaczącego więźnia, żąda od Evanca, by się poddał, a Florindę chce zesłać na wygnanie. Jednak wiedziona gniewem Florinda obejmuje dowództwo wojsk Evanca i rusza w bój. Evanco zabija Fernanda i jego wojska wkraczają do stolicy.
Akt III
Siły Evanca ścigają króla. Rodrigo i Esilena krywają się w świątyni Jowisza. Florinda marzy o własnoręcznym zabiciu niewiernego kochanka. Jednak na widok Esileny z dzieckiem Florindu i Rodryga w ramionach wszyscy przeżywają wstrząs. Florinda daruje Rodrygowi życie, Giuliano i Evanco porzucając myśl o zemście. Evanco odzyskuje tron Aragonii i ma poślubić Florindę. Rodrigo oddaje koronę synowi, a jego regentem ma zostać Giuliano. Rodrigo i Esilena odchodzą w pokoju.
opera seria w trzech aktach
muzyka Georg Friedrich Haendel
libretto Aaron Hill, Giacomo Rossi, na motywach poematu „Jerozolima wyzwolona” Torquata Tassa
premiera w Queen’s Theatre na Haymarket w Londynie, 24 lutego 1711 – wersja 1; w tym samym miejscu 6 kwietnia 1731 – wersja 2
Premierowa obsada
Goffredo (alt) – Francesca Panini-Boschi; 1717 – Antonio Bernacchi (alt-kastrat); 1731 – Annibale Pio-Fabbri (tenor)
Almirena (sopran) – Izabella Girardeau; 1731 – Anna Strada del Pò
Rinaldo (sopran-kastrat) – Niccolò Grimaldi, zwany Niccolini; 1731 – Francesco Bernardi, zwany Senesino (alt-kastrat)
Argente (bas) – Giuseppe Maria Boschi; 1717 – Gaetano Berenstadt (alt-kastrat); 1731 – Francesca Bertoli (alt)
Armida (sopran) – Elisabetta Pilotti-Schiavonetti; 1731 – Antonia Merighi (alt)
Mago cristiano (alt-kastrat) – Giuseppe Cassani; 1731 – Giovanni Commano (bas)
Aroldo (tenor) – Lawrence
Akt I
Dowódcą sił chrześcijańskich jest Goffredo (Godefroy de Bouillon). Namawia on Rinalda, walecznego rycerza, do udziału w zdobyciu Jerozolimy, obiecując w zamian rękę swej córki Almireny, którą Rinaldo kocha żarliwie i z wzajemnością (Commbatti da forte; Ogni indugio). Dowódca sił Saracenów Argente wyjednuje u Goffreda trzydniowy rozejm (Sibillar gli angui d’aletto). W tym czasie wzywa na pomoc swą kochankę, czarownicę Armidę (Vieni, o cara), która obiecuje wyeliminować Rinalda z walki, dzięki czemu chrześcijanie przegrają bitwę (Furie terribili; Molto voglio). Podczas miłosnej schadzki Rinalda i Almireny w ogrodzie (Augeletti che cantate; duet Scherzano sul tuo volto), Armida porywa dziewczynę. Rinaldo rozpacza (Cara sposa; Cor intrato), jednak podniesiony na duchu przez Goffreda, który obiecuje mu wsparcie chrześcijańskiego maga, poprzysięga zemstę (Venti, turbini).
Akt II
Zmierzając do siedziby maga, Goffredo i Rinaldo spotykają syreny. Urzeczony ich magicznym śpiewem (Il vostro maggio) i omamiony obietnicami Rinaldo wsiada do ich łodzi (Il tricerbero umilato), porzucając Goffreda (Mio cor, che mi sai dir?). Tymczasem w ogrodach Armidy Argente próbuje uwieść Almirenę (Lascia ch’io pianga). Armida, stając z rycerzem twarzą w twarz, nie jest w stanie go zabić, a wręcz przeciwnie, pała do niego gwałtowną namiętnością (duet Fermati!; No, crudel!). Przybiera postać Almireny, aby go uwieść, jednak Rinaldo nie daje się zwieść (Abbrugio, avampo e fermo; Ah, crudel!). Na wieść o zalotach Argente do Almireny Armida wybucha furią (Vo far guerra).
Akt III
Goffredo dociera do maga (Sinfonia) i otrzymuje od niego magiczną różdżkę (Andante, o forti), dzięki której on i jego oddziały mogą minąć straże czarownicy (Ritornello). Tymczasem Rinaldo pokonuje potwory Armidy i uwalnia ukochaną (E un incendio). Czarownica i Argente godzą się, by wydać bitwę wojskom chrześcijańskim (duet Al trionfo del nostro furore). Almirena jest szczęśliwa (Bel piacer), Rinaldo jest pewien zwycięstwa (Or la tomba). Dzięki obecności Rinalda Saraceni ponoszą klęskę (Battaglia). Wojska Saracenów ustępują, a Armida i Argente podporządkowują się chrześcijańskiemu władcy (chór Vinto è il sol).
